Projenin Adı: Stellar
Projenin Belirteci: XLM
Projenin İnternet Sitesi: stellar.org
Projenin Twitter Adresi: twitter.com/stellarorg
Projenin İzahname Adresi: İzahname için buraya tıklayabilirsiniz.
A.Stellar Nedir?
Stellar, ödeme sistemleri için kurulmuş; Dolar, Euro ve Bitcoin gibi çeşitli para türlerini oluşturmaya, transfer etmeye ve alıp satmaya imkân veren açık kaynak kodlu ve merkeziyetsiz bir protokoldür. Dünyanın bütün finansal sistemlerinin tek bir ağ üzerinde çalışabilmesi amacıyla Stellar Development Foundation (Stellar Geliştirme Vakfı) tarafından 2015 yılında geliştirilmiştir.
Merkeziyetsiz olduğu için kendini “kamuya ait” olarak nitelendirmektedir. Bütün sistemin senkronize dilmesi için blokzincir kullanılsa da son kullanıcıya ulaşan ürün nakittir. Stellar diğer birçok blokzincir temelli sisteme çok daha ucuz, hızlı ve enerji açısından çok daha tasarruflu bir alternatif ortaya koymaktadır.
B.Stellar Neler Sunmaktadır?
Her ne kadar kripto evreninin bir parçası olarak görülse de Stellar bir yazılım olarak mevcut finansal sistemi yerinden etmekten ziyade onu geliştirmeyi amaçlamaktadır. Yalnızca kripto paraları değil, her türden paranın şeffaf ve verimli bir şekilde alım-satımını gerçekleştirmeyi hedeflemektedir ve paranın geleneksel formlarının erişilebilirliğini artırmak için tasarlanmıştır.
Örneklendirmek gerekirse, Stellar aracılığıyla herhangi bir kullanıcı dijital bir dolar tokenı çıkartabilir ve kullanıcılara dağıtabilir. Ancak bu doların birebir rezerv karşılığı bulunmaktadır. Bu sistem biraz bankaların gündelik işlemlerini andırmaktadır. Fakat Stellar’ın farkı bu günlük işlemleri devletler arasında da tıpkı yurtiçi işlemleri gibi gerçekleştirebilmesidir. Aynı zamanda bu işlem normal bankalara göre çok daha hızlı ve ucuza halledilmiş olur.
Stellar üzerindeki her bir token, ağdaki başka bir tokenle değiştirilebilir. Stellar protokolü alıcı ve satıcıları en verimli şekilde birleştirmektedir. Kullanıcılar tek bir işlem ile kolayca alım emri iletebilir ve birkaç saniyede uygun işlem gerçekleşir. Bu işlemde herhangi bir aracı kurum veya şahıs bulunmamaktadır. Bu sebeple de Stellar’ın kayıt defteri sisteminde bir merkeziyetsiz borsa bulunuyor diyebiliriz. Arayüzü de bir alım-satım platformuna benzemektedir ancak varlıklar herhangi bir merkezde değil kullanıcılara ait cüzdanlarda saklanır.
Pratik bir şekilde anlatacak olursak Stellar, bir kullanıcının X para birimini yollayıp karşısındakinin bunu eşit değerde Y para birimi olarak almasını sağlamaktadır. Buradaki en büyük yenilik bu işlemin path payment (yol ödemesi) adı verilen yöntemle tek bir işlemle, gecikmesiz ve risksiz olarak gerçekleşmesidir.
Süreç Almanya - Nijerya arası bir işlem örneğinde şu şekilde işlemektedir:
1. Almanya’da parayı yollayan kişi euro tokeni alır ve alıcıya Nijerya nairası tokeni göndermek istediğini ağa bildirir.
2. Ağ, sözünü ettiğimiz merkeziyetsiz borsada arama gerçekleştirir ve gönderici için en iyi fiyatı bulur.
3. Ağ, fiyatı ve miktarı sabitler.
4. Gönderici işlemi onaylar ve euro tokenleri hesaptan ayrılır.
5. İşlem gerçekleştirilir ve alıcı Nijerya nairası tokeni alır. Bu ödeme ağa tek bir işlem olarak kaydedilir, hiçbir taraf elinde istemediği tokenlerle “ortada kalmaz”.
Stellar, sınır ötesi havale işlemleri için de büyük bir fark yaratmayı amaçlamaktadır. Geleneksel aracı kurumların yavaş gerçekleşen transferler için aldığı yüksek komisyonlar yoluyla memleketlerine para gönderen göçmen çalışanlar gibi dezavantajlı kitleler ve gelişmekte olan ülkeler mağdur olmaktadır. Bu geleneksel sistem içerisinde bu hizmetleri daha hızlı ve maliyetsiz sağlamaya çalışan fintech şirketleri ve çeşitli işletmeler de yerel bankalara bağlanmak durumunda kalmaktadır.
Stellar bu meseleye itibarî paraların kabulü ve dağıtımını gerçekleştiren ve bağlayıcı (anchor) adı verilen yetkili kurumların oluşturdukları bir ağ aracılığıyla bir çözüm getirmektedir.
Sözü edilen bağlayıcılar ruhsat sahibi ve denetime tabi finansal kurumlar ve fintek şirketleridir. Bu kurumlar kullanıcıların itibarî paralarla istedikleri zaman değiştirebilecekleri sabit koinler ve birebir destekli tokenler çıkarabilir. Müşteri Tanıma (KYC) ve Kara Para Aklamayı Önleme (AML) gibi yerel düzenlemelere de tabidirler.
Bağlayıcılar aracılığıyla havale işlemleri şu şekilde gerçekleşmektedir:
1. Gönderen kişi kendi ülkesinden göndermek istediği parayı ortaya koyar.
2. Para, bağlayıcı tarafından alınır ve Stellar’da itibarî token şeklinde gösterilir.
3. İtibarî tokenlar “path payment” operasyonlarıyla, Stellar Merkeziyetsiz Borsasındaki endekse bakılarak ya da piyasa yapıcıların aracılığıyla alıcının para birimine çevrilir.
4. Para hedef ülkeye ulaşır, son kullanıcının cüzdanına ve banka hesabına iletilir.
C.Stellar Teknolojisi
Stellar, merkeziyetsiz bir sistemdir. Proof of Work veya Proof of Stake gibi konvansiyonel protokoller yerine kendisine özgü Stellar Konsensüs Protokolü (Stellar Consensus Protocol – SCP) algoritmasıyla çalışmaktadır. Stellar Konsensüs Protokolü sistemin daima senkronize edilmesi ilkesine dayanır. Federated Byzantine Agreement (Birleştirilmiş Bizanslı Anlaşması) adı verilen bir konsensüs modeline dayanan bu model ile Stellar, “finansal ağların bütünlüğünü sağlayabilmekte ve merkeziyetsiz kontrolü organik büyümeyi teşvik edebilmektedir.”. Diğer bir deyişle bu protokol, işlemlerin doğru bir şekilde kaydedilmesi için kapalı bir sisteme olan gereksinimi ortadan kaldırmaktadır.
Bu doğrultuda geleneksel madencilik anlayışına alternatif ve yenilikçi bir yöntemle işlemler doğrulanmaktadır. Bu mekanizma kullanıcıya şunları vadetmektedir:
-Merkeziyetsiz kontrol: herkes katılabilir ve anlaşma için kimin onayı gerektiğine karar verecek bir merkezi otorite yoktur.
-Düşük gecikme: doğrulayıcılar kısa sürede—birkaç saniye içerisinde—konsensüse varabilir.
-Esnek güven: kullanıcılar uygun gördükleri tarafların oluşturdukları herhangi bir kombinasyona güvenme özgürlüğüne sahiptir.
-Kavuşmaz güvenlik: devasa hesaplama gücüne sahip saldırganlara karşı dahi güvenlik sağlayan parametrelere sahip dijital imzalar ve hash aileleri kullanılmaktadır.
D.Stellar’ın Ekibi ve Şirketi
Stellar ağını Mt. Gox’un kurucusu ve Ripple’ın kurucu ortağı Jed McCaleb, eski avukat Joyce Kim ile birlikte kurmuştur. Resmi açılışından önce McCaleb “Gizli Bitcoin Projesi” adıyla alfa testlerini gerçekleştirmiştir. Stripe’ın CEO’su Patrick Collison’un da katılımıyla Stellar Development Foundation (Stellar Geliştirme Vakfı) tarafından kurulmuştur ve Stripe’dan 3 milyon dolarlık bir tohum yatırımı almıştır. Önceki bölümde bahsetmiş olduğumuz gibi Stellar’ın en büyük yeniliklerinden birisi olan Stellar Konsensüs Protokolü, 2015 yılında Stanford Üniversitesi profesörü David Mazières tarafından geliştirilmiştir.
Stellar Development Foundation; paranın dolaşımını kolaylaştırmayı, piyasaları daha açık hâle getirmeyi ve insanları ekonomik olarak güçlendirmeyi ve bu şekilde dünyanın ekonomik potansiyelini ortaya çıkarmayı amaçlayan kâr amacı gütmeyen bir kuruluştur. 2014 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin San Francisco şehrinde kurulmuştur.
E.Stellar’ın Dijital Varlık Ekonomisi
Lumen (XLM) bu ağın yerel dijital para birimidir. Herhangi bir maliyet ya da bariyer olmadığı takdirde defterlerin spam içeriklerle dolması ya da keyfi kullanılması gibi sorunların ortaya çıkması olasıdır. Lumen bunları engellemek amacıyla caydırıcı bir unsur olarak ortaya çıkmıştır. Her hesapta yalnızca minimal bir miktarda bulunması gereken ve mütevazı bir işlem ücreti olarak kullanılan lumenin miktarı, Stellar’ı erişilebilir kılacak kadar küçük ancak sistemin suistimal edilmesini engelleyecek kadar büyüktür. Hesaplarda minimum 1 lumen bulunmalıdır ve minimum işlem ücreti 0.00001 lumendir. XLM’in kullanılması aynı zamanda diğer bütün geleneksel para birimlerine karşı eşit mesafede olmanın bir gerekliliği olarak görülmektedir.
Lumen’in dağıtımı, protokolü gereği madencilik veya ödüllendirme yoluyla gerçekleşmemektedir. Bunun yerine Stellar ağı faaliyete geçtiğinde 100 milyon lumen oluşturulmuştur ve tasarımı uyarınca arzı her yıl %1 artırılmıştır. Ancak bu enflasyon mekanizması topluluğun oylarıyla Ekim 2019’da kaldırılmıştır ve lumen arzı düşürülmüştür. Şu an 50 milyar lumen bulunmaktadır ve yeni lumen arzı gerçekleşmeyecektir. Metnin yazılmış olduğu 2020 Aralık ayının sonunda dolaşımda yaklaşık 21,9 milyar XLM bulunmaktadır ve tanesi yaklaşık 0,13 dolar olan bu ürün toplam 2,8 milyar dolarlık bir hacme ulaşmıştır.
F.Stellar’ın İşbirlikleri
Açık bir finansal altyapı sunan Stellar’a herhangi bir izin ve başvuru gerekmeksizin herkes erişebilmektedir. IBM ve Franklin Templeton gibi büyük firmalardan tek kişilik startuplara kadar geniş bir skalaya hitap etmektedir. Ayrıca, 2020’nin son aylarında Dünya Bankası kredilerinin izlenebilirliğini ve görünürlüğünü artırmak için Stellar’la iş birliği yaptığını belirtmiştir. Benzer şekilde Ukrayna devleti de oluşturmayı planladığı dijital para için Stellar altyapısını seçtiğini açıklamıştır.
Stellar temelinde kurulan çok sayıda platform arasından başlıca birkaç tanesinden bahsetmek bu faaliyetleri anlamak açısından anlamlı olacaktır.
Tempo: Tempo, Stellar blokzincirinin Avrupa Birliği’nde faaliyet gösteren bir kuruluşudur. Elektronik ödeme hizmeti sunan Tempo; fiyatlandırma, döviz oranları ve müşteri hizmetleri bakımından yerel marketle oranla çok daha hızlı ve avantajlı olmayı amaçlamaktadır.
Cowrie: Cowrie Entegre Sistemleri, elektronik ödeme ağları üzerinden katma değer sağlamayı amaçlayan bir finansal teknoloji şirketidir. Cowrie, Nijerya Nairasına sabitlenmiş NGNT tokenini üretir ve kullanıcıların bu tokenlerı küresel piyasada alıp satmasını ve diğer para birimleriyle değiştirmesine imkân tanımaktadır.
SatoshiPay: SatoshiPay dijital içerik üreticilerinin websitelerine kolayca entegre edebilecekleri bir Stellar cüzdanı eklentisi sunmaktadır. Bu eklentiyle içerik üreticileri istedikleri içerik için ne kadar ücret alacaklarına karar verebilmekte ve gerekli mikro ödemelerin kesintisiz ve herhangi bir bekleme olmaksızın alabilmektedirler.
Saldo: Stellar’da Meksika pezosuna dayalı tokenlar üreten Saldo, göçmen işçilerin memleketlerindeki ailelerini faturalarını ödeyerek destekleyebilmesini kolaylaştırmaktadır. Basit arayüzü sayesinde ABD’de yaşayan bir kişi, Meksika’daki bir hizmet sağlayıcısının hesabına para yatırabilmektedir.
Bunlara ek olarak Stellar sunduğu uzmanlık ve ödeme teknolojileriyle devletler açısından da önemli bir partner olarak görülmektedir. Geçtiğimiz günlerde Ukrayna Dijital Dönüşüm Bakanlığı blokzincir temelli Central Bank Digital Currency’si (Merkez Bankası Dijital Para Birimi) için Stellar Geliştirme Vakfı’yla birlikte çalıştığını duyurmuştur. Latin Amerika’daki en büyük dijital varlık ağı Settle Network, Arjantin ve Brezilya’da çıkardığı sabit koinler olan ARST ve BRLT’yi de Stellar iş birliğiyle geliştirmiştir.
G. Stellar’ın Değerlendirmesi
Stellar dışarıdan bakıldığında geleneksel bankacılık ve finans sisteminin hâlihazırda sunduğu hizmetleri sunuyor gibi görünmektedir. Ancak yakından incelendiğinde görülmektedir ki Stellar protokolü işlemleri geleneksel finanstan ve hatta Ethereum gibi görece yerleşik blokzincir sistemlerinden çok daha gerçekleştirmekte ve minimal ücretler talep etmektedir.Bu şekilde Stellar daha büyük kitlelere hitap etmekte ve büyük bir fark yaratmaktadır. Kurumsal yapılar ve işletmelere yönelik birçok kripto projesinin aksine bireyi hedefleyen ve kapsayıcı bir dijital ekonomi yaratmak maksadıyla yola çıkmıştır ve var olan geleneksel finans sistemlerini tamamlayıcı bir niteliğe sahiptir. Üzerinde göçmenler gibi dezavantajlı grupların doğrudan faydalanabileceği uygulamalar geliştirilmesini önceleyerek sosyal bir gaye de taşıdığını iddia etmek mümkündür.
Benzer şekilde Stellar, muadili sistemlere göre token oluşturmanın ve ICO gerçekleştirmenin oldukça kolay olduğu bir platform sunmaktadır. Yerel tokeni olan Lumen’in vakıf mekanizması içerisinde nasıl depolandığı ve kullanıldığı konusundaki şeffaflığı ile de kullanıcılara güven aşılamayı hedeflemektedir.
Aynı zamanda Stellar’ın Ukrayna ve Latin Amerika’daki faaliyetleri, Stellar’ın uzun vadede sabit koin türü dijital para çıkarmak isteyen ülkeler ve merkez bankalar için önemli bir partner olacağının sinyallerini vermektedir.
