Internet Computer blokzinciri, gücünü kriptografi alanındaki yeniliklerden alarak blokzincir tasarımına radikal bir bakış açısı getiriyor. Neredeyse tüm Web 2.0 çevrimiçi sistemini veya hizmetini ve zorlayıcı web3 sosyal medya hizmetleri de dâhil olmak üzere web3 hizmetlerini, bulut bilişim hizmetleri gibi geleneksel merkezi BT hizmetlerine ihtiyaç duymadan yaratmakta kullanılabilecek İlk “Dünya Bilgisayarı” blokzincirini sunuyor. Ayrıca üzerinde kullanılabilen akıllı kontratlarla diğer blokzincirlerde işlem yapılabilmesine olanak sağlıyor. Böylece ilk kez çevrimiçi hizmetlerin ve web3’ün uçtan uca merkeziyetsizleştiriyor.
Bir Web3 Etkinleştirici
Arkadaşlarınızla çıkacağınız bir sonraki tatili planlamak için bir grup sohbeti oluşturduğunuzu, sosyal bir oyun oynadığınızı veya âşık olduğunuz kişi tarafından yüklenmiş fotoğraf ve videolarla etkileşime geçtiğinizi hayal edin; sosyal ağlar artık günlük hayatın bir parçası. Ancak kullanıcılar için birçok güvenlik sorununa da yol açabiliyor, hassas bilgileri şirketlerle paylaşabiliyor ve çoğunlukla reklamlarla kullanıcıları bıktırıyor. Bir üyelik oluşturduğunuzda sizden kuralları kabul etmeniz isteniyor ancak bilgilerinizin nasıl kullanıldığı ya da servislerin hangi özellikler sunduğunu hakkında bir yaptırımınız olmuyor.
Web3 bu eski formülü kökünden değiştirecek potansiyele sahip. Gerçek bir Dünya Bilgisayarı, zorlayıcı sosyal medya ağları da dâhil her şeyi tamamıyla merkeziyetsiz bir şekilde yaratmakta kullanılabilir. Eskiden blokzincirler sadece bulut bilişim hizmetleri gibi geleneksel BT hizmetleriyle çalışan web3 hizmetleri yaratmakta kullanılırken bir Dünya Bilgisayarı blokzinciri, tamamıyla blokzincirde çalışan hizmetlerin yaratılmasını mümkün kılıyor. Böylece bu hizmetlerin kontrolünü topluluk DAO’larına (Merkeziyetsiz Otonom Organizasyon) vermeyi mümkün kılıyor. DAO’lar, siber alanda dijital demokrasi rolündedirler; çevrimiçi topluluklarının ekonomik konulardaki ve hizmetlerin nasıl yükseltilmesi ve yapılandırılması gerektiği konusundaki isteklerine aracılık ederler.
Bu yeni formülde kullanıcılar web3 hizmetlerinin hem sahibi hem de bu hizmet sağlayıcı ekiplerin bir parçası olurlar. Örneğin; diğer kullanıcıları yönlendirmek, viral büyümeyi sağlamak veya içerik denetlemek gibi önemli görevlere yardımcı olurlar. DAO kontrolünde blokzincirde çalışan web3 hizmetleri bir blokzincir gibi tamamıyla merkeziyetsiz olduğundan yine bir blokzincir gibi tokenize edilebilirler. Örneğin; bir web3 hizmeti bir DAO’nun yönetim tokenlarını “airdrop” yöntemiyle yardım eden kullanıcılara verebilir veya sohbet esnasında “satoshi” göndermelerini sağlayabilir. Bugün buna benzer hizmetler, Dünya Bilgisayarı’nın yeteneklerini ve ihtiyaç duyulan işlevselliğini sunan Internet Computer blokzincirinde kurulmaktadır. Amaç, tüm internet ekosisteminde bu yönde bir değişim gerçekleştirmektir.
Dünya Bilgisayarı’nın İşlevselliği
Internet Computer blokzincirinin amacı, internete Dünya Bilgisayarı’nın işlevselliğini katmaktır. Geliştiriciler; Internet Computer’da geleneksel merkezi BT hizmetlerini kullanmadan, tamamıyla blokzincirde yer alan merkeziyetsiz çevrimiçi sistemler ve hizmetler geliştirebilirler.
Internet Computer bir blokzincir olduğundan geliştiriciler “akıllı sözleşmeler” hizmetini kullanarak çevrimiçi sistemler ve hizmetler geliştirebilirler. Bu uygulamada akıllı sözleşmeleri kullanmak, oyunu kökten değiştirebilecek faydalar sunabilir. Örneğin; akıllı sözleşmeler Bitcoin defteri gibi irdelenmeye dayanıklı olduğundan hacker’ları uzak tutmak için sistemlerin ve hizmetlerin güvenlik duvarlarıyla korunmasına gerek yoktur; böylece işletmeleri ve toplumu etkileyen, gün geçtikçe artan hacker saldırıları sorunu çözülmüş olur. Bir diğer faydası ise Internet Computer’da kurulmuş web3 servislerinin token işlemesi ve yeni ekonomik raylar oluşturabilmesidir. Örneğin; web3 sosyal medyayı ve merkeziyetsiz finansı (DeFi) birleştirerek ortaya adı “SocialFi” olan, tamamıyla tokenize edilmiş bir sosyal ağ çıkartabilir.
Internet Computer, “canister” teknolojisi olan akıllı sözleşmeler sunar. Bunlar; HTTP taleplerini işleyerek kullanıcılara interaktif web deneyimleri sunmak, “Chain Key TX” kullanarak direkt diğer blokzincirlerde işlem gerçekleştirmek, sınırlama olmadan ölçeklendirme yapmak, geleneksel BT hizmetleriyle yarışabilecek verimlilikte çalışmak, blokzincirler sebebiyle (ve bir gün, genel anlamda teknoloji ekosistemi sebebiyle) ortaya çıkan zararlı CO2 emisyonunu önemli ölçüde azaltmak gibi birçok yeni şey yapabilir.
Web3 geliştiricileri; DeFi, SocialFi, GameFi ve metaverse hizmetleri geliştirebilirler. “Chain Key TX” kullanarak köprülere ihtiyaç duymadan diğer blokzincirlerde token işleyebilirler.
Bulut bilişim hizmetleri gibi geleneksel merkezi BT hizmetleri yerine etkileşimli web deneyimi oluşturmak için Internet Computer’ı kullanarak Ethereum üzerinde DeFi gibi sistemleri tamamen merkeziyetsiz yapabilirler.
Internet Computer’da “canister” akıllı sözleşmeler, “tersine yakıt” (reverse gas) modelini kullanarak kendi hesaplamaları için benzersiz bir şekilde ödeme yaparlar. Bunun anlamı; web3 kullanıcılarının, ek olarak bir etkileşime geçmeye gerek kalmadan, bir sohbette mesaj göndermek gibi çok sayıda blokzincir gönderebilen oturumlar oluşturabilmesidir.
Internet Computer, İnternet Kimliği (Internet Identity) adı verilen yeni bir blokzincir doğrulama sistemini desteklemektedir. Bu sistem; kullanıcıların çevrimiçi hizmetlere dizüstü bilgisayarlarındaki parmak izi okuyucularıyla veya telefonlarındaki yüz tanımlama (Face ID) özelliğiyle ya da bir “defter cüzdanı” (ledger wallet) gibi geleneksel cihazlar yoluyla cihazlarını kriptografik şifreler olarak kullanmalarını sağlamaktadır. Web3 hizmetleri %100 olarak blokzincirde kurulabildiğinden tüm yapılandırma ve yükseltme işlemlerini gerçekleştiren topluluk DAO’larının tam kontrolüne verilebilir. Kullanıcılar, çevrimiçi hizmetlerin hem sahibi hem de hizmet sağlayıcı ekiplerinin bir parçası olabilirler.
Internet Computer, protokolüne entegre edilmiş, adına Network Nervous System ya da NNS denilen gelişmiş bir DAO tarafından kontrol edilmektedir. Bu DAO, blokzinciri barındıran özel node makinelerinde çalışan replika (veya “client” -istemci-) yazılımını neredeyse haftalık olarak güncelleyerek ağın hızlı evrimini yönlendirmektedir.
ICP Token Neden Değerli?
ICP Token’ın üç temel işlevi vardır. İlk olarak, ICP işlemci gücü sağlamak için yakılan “döngülere” (cycles) kaynak sunar; böylece ICP döngüye dönüştürüldüğünde yok olarak deflasyonist baskı yaratır. İkinci olarak; ICP, Internet Computer blokzincirini yöneten Network Nervous System DAO’ya yatırılarak oylama ödülü oluşturan oylayıcı nöronlar yaratılabilir. Üçüncü olarak, ICP bir değer saklama aracı rolünü üstlenir; örnek olarak kullanıcıların web3 hizmetleri tarafından yürütülen merkeziyetsiz satışlara yatırım yapmasına olanak tanır.
Internet Computer Nasıl Çalışır?
Artık neredeyse herkesi ve her şeyi birbirine bağlayan internet, yönlendirici (router) adını verdiğimiz özel cihazların ağında çalışmaktadır. WiFi yönlendiricileri gibi bazıları evlere kuruluyken ülkeleri birbirine bağlayan bazılarıysa çok özel ve pahalıdır. Internet Computer blokzinciriyse “node makineleri” adı verilen, birçok farklı standardı olan özel bilgi işlem cihazlarının ağında çalışmaktadır.
Bugün Pay İspatı (Proof-of-Stake) blokzincirlerinin çoğu, genellikle bulut bilişim hizmetlerinde oluşturulan yazılım örnekleri olan “doğrulayıcı” node’lar tarafından barındırılmaktadır. Internet Computer bu yolla barındırılamaz. Tamamen bağımsız "node sağlayıcıları" tarafından bağımsız veri merkezlerine kurulan özel bir node makineleri ağı üzerinde çalışır.
Bu node makineleri birbirlerine Internet Computer Protokolü (ICP) ile bağlanmaktadır ki token da adını buradan almaktadır. Internet Computer tarafından kullanılan blokzincir ağı modelini tanımlamak için kullanılabilecek en iyi tabir, “Yararlı İşin İspatıdır” (Proof-of-Useful-Work). Ağın, yeterli blok üretmekte başarısız olarak ağa ayak uyduramayan node makinelerini kestiği/çıkarttığı, NNS adlı bir yönetim sistemi vardır; bu sebeple de belirli bir standartta üretilmeleri gereklidir.
Internet Computer ağı içerideki “subnet blokzincirlerden” oluşmuştur. Her yeni subnet, ağa ek kapasite getirir ki bu da ağın daha fazla akıllı sözleşme, bilgi ve işlem barındırabileceği anlamına gelir. Ancak bu subnet’ler akıllı sözleşmelere ve kullanıcılara görünmez. Sebebi, “zincir anahtar kriptosu” (chain key crypto) kullanılarak tek bir mantıksal blokzincirde birleştirilmeleridir.
Zincir anahtar kriptosu, Internet Computer’a özeldir. Subnet blokzincirlerinin ve ortaya çıkan Internet Computer blokzincirinin Açık “zincir anahtarlar” elde etmelerini sağlar. Blokzincirler, tüm işlerini kriptografik olarak imzalarlar; bu imzalar, zincir anahtarları vasıtasıyla doğrulanabilir. Geçerli imzalar tüm işlemler üzerinde oynamalar yapılmadığını ve işlem bloklarını indirip kontrol etmeye gerek duymaksızın blokzincirlerin doğru bir şekilde çalıştığını gösterir.
Zincir anahtar kriptosu sayesinde Internet Computer, subnet blokzincirlerini tek bir blokzincir yaparak sonsuz oranda ölçekleme yapabilir. Ancak zincir anahtar kriptosu diğer şeyleri de mümkün kılar! Örneğin; Internet Computer’daki akıllı sözleşmeler HTTP taleplerini işleyebilir ve direkt son kullanıcılara interaktif web deneyimleri sunabilir. Bu, normal web hizmetinden daha güvenlidir çünkü akıllı sözleşmeler hizmetini sundukları içerikleri imzalayabilir ve bu, kullanıcılara sunulmadan önce doğrulanabilir olduğundan kullanıcıları korur.
Kısa süre önce zincir anahtar kriptosu, akıllı sözleşme geliştiricilerine “Chain Key TX” işlevinin sunulması için kullanıldı. Bu, onların diğer blokzincirlerde çalışan imzalı işlemler yaratmalarına olanak tanımaktadır. Örneğin; bir Internet Computer geliştiricisi güvenlikten yoksun “köprü” hizmetlerini kullanmadan direkt Bitcoin defteri (ledger) üstünde Bitcoin adresleri yarabilir ve Bitcoin gönderip alabilir. Bu işlevi kullanarak yerel Bitcoin DeFi yaratılabilir
Internet Computer, blokzincire özel diğer birçok özellik sunmaktadır. Bunlar arasında akıllı sözleşmelerin ağın konsensüs sistemi aracılığıyla web üzerinden diğer sistemleri güvenli bir şekilde sorgulamasını sağlayan HTTP aramaları yer almaktadır. Örneğin; akıllı sözleşme yazılımının güvenilir bir Oracle hizmeti kullanmadan kripto varlık fiyat akışları gibi verileri güvenli bir şekilde elde etmesini mümkün kılar.
Internet Computer ağı, Network Nervous System (NNS) adı verilen gelişmiş izinsiz bir DAO çalıştıran bir ana subnet tarafından kontrol edilir ve yönetilir. Bu da node makinelerine ağı nasıl yapılandıracaklarını gösterir. Node’lar NNS’ten aldıkları yönergelerin gerçekliğini, zincir anahtar asla değişmediği için zincir anahtar imzasından kontrol ederler. NNS, node’lara subnet’lere katılmaları, ayrılmaları ve yeni subnet’ler oluşturmaları için yönergeler verir. Kriptografi ve protokoller akıllı bir şekilde çalışır, öyle ki node’lar subnet’e gelip gitseler de zincir anahtarları hep aynı kalır.
Internet Computer’nda geliştiriciler “canister” akıllı sözleşmeler kullanarak geliştirme yaparlar. Adları böyledir çünkü WebAssembly bytecode’lardan ve kalıcı bellek sayfalarından oluşurlar. Bytecode, akıllı sözleşme mantığını uygular, tamamıyla kendi hafızasıyla çalışır ve diğer akıllı sözleşmelerle etkileşime geçmek için (bir yazılım “aktör” modeli kullanarak) mesaj yollar. Bu akıllı sözleşmeleri paralel olarak çalıştırmayı mümkün kılar ki bu Internet Computer’ın ölçekleme yapmasının bir diğer yoludur.
“Canister” akıllı sözleşmeler çok güçlüdür ve her şeyi geliştirmekte kullanılabilir. Örneğin; multi-blok işlemlerin (bilgi işlemler) yanı sıra blokzincir tarafından periyodik ve otomatik olarak çağrılan daemon akıllı sözleşmeler de mümkündür.
Internet Computer akıllı sözleşmelerini geliştirmek için kullanılan ana diller Rust ve Motoko’dur. Motoko, DFINITY tarafından Internet Computer için yaratılan bir dildir ve WebAssembly standardının yaratıcı ortaklarından Andreas Rossberg’ün önderlik ettiği bir ekip tarafından geliştirilmiştir. Internet Computer’nın nasıl çalıştığını ve sunduğu eşsiz yetenek yelpazesini anlamanın en iyi yolu internetcomputer.org ve wiki.internetcomputer.org adreslerini ziyaret etmektir.
