Merkeziyetsizlik, kripto para oluşumunun temel değerlerinden biridir. Kripto para işlemleri, bankaların ve diğer finansal kurumların onayı, düzenleyici denetimi veya yüksek işlem ücretleri olmaksızın gerçekleştirilir. Kripto para birimlerini kullanmanın ve bunlara yatırım yapmanın en önemli özelliklerinden biri de budur.
DEX (Decentralized Exchange) kavramı dilimize “merkeziyetsiz alım satım platformu” olarak geçmiştir. DEX, işlemlerin doğrudan kripto para yatırımcıları arasında gerçekleştiği 3. taraflara ihtiyaç duymayan eşler arası bir pazardır.
DEX’ler büyüyen merkeziyetsiz finans (DeFi) ekosisteminin önemli bir parçasıdır. DeFi'ın yükselişiyle birlikte Ethereum tabanlı DEX'ler kullanımda ön plana çıkarak büyük bir artış gösterdi. DEX platformlarının bilinen en önemli özelliği bahsettiğimiz gibi bankalar, ödeme işlemcileri ya da başka herhangi bir aracı tarafından yetkilendirilmeyen finansal işlemleri gerçekleştirebilmesidir. Dex platformlarına Uniswap ve Sushiwap gibi Ethereum blokzincirinde çalışan popüler projeler örnek olarak verilebilir.
DEX'ler Nasıl Çalışır?
Geleneksel bir kripto para borsasında, bir hesap oluşturarak ve sitenin Müşterinizi Tanıyın koşullarını yerine getirerek başlarsınız. Merkeziyetsiz bir kripto para alım satım platformunda ise para yatırdıktan veya mevcut kripto cüzdanınızı bağladıktan sonra hızlı bir işlem yapabilirsiniz. Sonrasında ise kripto para birimleri satın alabilir, satabilir ve takas edebilirsiniz. DEX'ler akıllı sözleşmeler ve zincir üstü işlemler yoluyla alım satım gerçekleştirir.
DEX, değişim uygulaması sistemi sayesinde güncel fiyat akışını kullanıcıya aktarır ve kullanıcı onaylarsa işlem tamamlanır. Bir oturum açmanızı, bir ad veya e-posta adresi vermenizi, hesap oluşturmanızı istemez. Dex platformunda kripto satın almak isteyen kullanıcılar bir likidite havuzundan satın alım yaparlar. Bir likidite havuzu kapsamında, otomatik piyasa yapıcılar (AMM) devreye girer. Bu sayede işlem yapmak isteyen kullanıcılar tek bir satıcıyla eşleştirilmez.
AMM, likidite havuzlarına borç vererek katılım sağlanan bir sistem olarak açıklanabilir. Kullanıcılar kripto fonlarına bir hafta, bir ay veya belirli bir süre için giriş yapabilir, varlığını stake (kilitleme) edebilir. Likidite havuzunda bulunulan sürenin sonunda, yatırılan kripto para miktarı ve likidite havuzu tarafından oluşturulan işlem ücretlerinin bir kısmını geri alınır. Blokzincir teknoloji sayesinde işlemler çok daha hızlı ve düşük maliyetli olarak gerçekleştirilir. Daha fazla farklı araç ve geliştirilen ürüne erişim sağlayabilir ve alım satım işlemlerinizi daha geniş yelpazede değerlendirerek yapabilirsiniz.
Messari ekipleri tarafından yapılan araştırmalara göre DEX'ler kriptonun rekor kıran Nisan 2021 boğa piyasası sırasında 122 milyar USD işlem gerçekleştirdi. Nisan 2020'de ise bu rakam 1 milyar dolardı. DEX Metrics analistleri, Temmuz 2021 itibarıyla Uniswap, PancakeSwap gibi merkeziyetsiz borsalar her hafta yaklaşık 15 milyar dolarlık işlem gerçekleştiğini bildirdi.
DEX spot hacim grafiği Kaynak: The Block
DEX'lerin Avantajları
İlk başladığı günden bugüne merkeziyetsiz alım satım platformlarının gelişim sürecindeki temel odak noktası dijital varlıkları saklama ve çeşitlilik sağlama, düşük işlem ücretleri sunarken güvenilir ve yatırımcı gizliliğini esas alan avantajlar sunmaktır.
- Çeşitlilik
DEX platformları kullanıcılarına çok çeşitli ürün yelpazesi ve bu ürünleri değerlendirme olanakları sunmaktadır.
- Saklama
DEX'ler doğrudan saklama özelliğine sahip değildir. Kullanıcılar harici cüzdanlar ile DEX'lere entegre olabilir, akıllı sözleşmeler sayesinde kendi işlemlerini yapabilirler.
- Güven Gerektirmeyen İşlemler
DEX'ler CEX’lerin tam aksine merkeziyetsiz ve akıllı sözleşmeler aracılığıyla işlem imkanı sunmaktadır. DEX platformunda yapılan işlemlerin hepsi bir blokzincire kaydedilmektedir. DEX'ler kullanıcıların kripto para varlıklarını kendi bünyelerinde barındırmazlar, bu sebeple hackerlar tarafından saldırıya uğrama potansiyeli daha düşük platformlardır.
- Düşük Ücretler
Merkeziyetsiz alım satım platformları akıllı sözleşmelerin teknolojisini kullanarak çalışmaktadır. DEX'lerin gas ücret yapısı Ethereum blokzincir ile benzerlik göstermektedir. Ücretler ağ kullanımına bağlı olarak volatil bir yapı sergilemektedir.
- Gizlilik
Merkeziyetsiz platformları kullanan kişilerin özel bilgilerini (özel anahtar gibi) paylaşmasına gerek yoktur. Bunun nedeni ise daha önce bahsettiğimiz gibi DEX’lerin harici bir cüzdan ile entegre olabilmesine dayanmaktadır. Ek olarak DEX kullanıcıları bilgilerini 3. Taraflar ile paylaşmaz, KYC (Know Your Customer) ve AML (Anti-Money Laundering) prosedürlerini tamamlamaları istemez. Bu noktada DEX platformları kullanım kolaylığı sağlamış olsa da yasal açıdan prosedürlerde eksiklik yaratmaktadır.
Bitexen’de Listeli Bazı DEX’lerin Kripto Paraları Şu Şekildedir:
- Uniswap (UNI)
İlk otomatik piyasa yapıcılardan biri olan Uniswap, kullanıcıların likidite sağlayıcısı rolünü üstlenmelerini mümkün kılar. Sistemin işlemesi için yatırımcılar, varlıklarını merkeziyetsiz likidite havuzlarına eklemektedir. Akabinde likidite sağlayıcıları, havuzda biriken ücretlerden pay alarak pasif gelir elde eder.
- PancakeSwap (CAKE)
PancakeSwap, Binance Smart Chain (BSC) blokzincirinde faaliyet gösteren, kullanıcıların BEP-20 standardındaki çeşitli kripto paraların alım satımını gerçekleştirebildiği ve protokole likidite sağlayarak pasif gelir elde edebildiği otomatik piyasa yapıcı (AMM) prensibiyle çalışan bir DEX, yani merkeziyetsiz dijital varlık platformudur. PancakeSwap şu anda BNB Chain üzerindeki en popüler alım satım platformlarından biridir ve günlük işlem hacminin 300 milyon doları aştığı gözlemlenmektedir.
- Curve (CRV)
Curve, özellikle sabit koinlerin alım satımını yapmak için kurulmuş merkeziyetsiz bir alım satım platformudur. Ethereum zincirinde kurulan bu protokolün amacı slippage (kayma) ve işlem ücretlerini minimize ederek sabit koin alım satımını verimli hâle getirmektir. Curve, 2017'de Ethereum üzerinde kullanıma açıldı. O zamandan bu yana Avalanche, Polygon ve Fantom gibi birçok popüler blockchain ve ikinci katman hizmetleriyle entegre oldu.
