Ethereum blok zincirindeki "Pectra" güncellemesi, Şubat 2024'ten beri beklenen ancak henüz gerçekleşmemiş kapsamlı bir yükseltmedir. Bu güncelleme, 2022 yılında Ethereum'un İş Kanıtı (Proof-of-Work) sisteminden Hisse Kanıtı (Proof-of-Stake) sistemine geçmesinden bu yana planlanan en büyük değişikliklerden biri olarak görülüyor. Pectra, ağın kullanıcı deneyimini iyileştirmeyi ve teknik verimliliğini artırmayı hedefleyen çeşitli yenilikler içeriyor. Ancak kritik Pectra güncellemesi, 2024 boyunca hedeflenen tarihlere rağmen defalarca ertelendi ve Ethereum topluluğunda sabırsız bir bekleyiş yarattı.
Pectra Güncellemesi Nedir? İçeriği ve Teknik Hedefleri
Pectra, Ethereum protokolünü bir dizi iyileştirmeyle güncellemeyi amaçlayan kapsamlı bir paket olup toplamda 10–11 adet Ethereum İyileştirme Önerisini (EIP) içermektedir. Bu güncellemenin temel hedefi, ağı daha kullanıcı dostu hale getirmek ve verimliliğini artırmaktır. Pectra ile cüzdanlara yeni işlevler kazandırılması ve Ethereum’un ölçeklenebilirliğinin yükseltilmesi planlanıyor. Örneğin, bu güncelleme sonrasında Ethereum cüzdanları "akıllı sözleşme" yeteneklerine sahip olabilecek, böylece kullanıcıların cüzdanlarıyla etkileşimi daha esnek ve güvenli hale gelecek. Aynı zamanda, ağın veri işleme kapasitesi artırılarak işlem ücretlerinin düşmesi ve işlem hızlarının iyileşmesi hedefleniyor.
Pectra kapsamındaki başlıca yenilikler şu şekilde özetlenebilir:
Hesap Soyutlama (Account Abstraction): Güncelleme ile klasik harici hesaplara (EOA) akıllı sözleşme fonksiyonelliği kazandırılarak cüzdanların yetenekleri genişletiliyor. Bu sayede cüzdanlar için birden fazla işlemi tek seferde gerçekleştirme (toplu işlem), başka bir hesabın gaz ücretini ödeme (sponsorluk) ve alternatif kimlik doğrulama yöntemleri gibi olanaklar mümkün hale geliyor. Bunun pratik sonucu olarak, kullanıcılar örneğin bir cüzdanın şifresini/erişimini kaybettiğinde daha kolay kurtarma seçeneklerine sahip olacak, veya bir işlemin ücretini (gaz) yalnızca ETH ile değil stabil kripto paralarla da ödeme esnekliği elde edebileceklerdir. Bu değişiklikler Ethereum ağını yeni kullanıcılar için daha kolay ve güvenli hale getirmeyi amaçlar.
Staking (Doğrulayıcı) Kapasitesinin Artırılması: Pectra, EIP-7251 önerisiyle bir doğrulayıcı düğümünün kazanç sağlayabileceği maksimum stake miktarını 32 ETH’den 2.048 ETH’ye yükseltmektedir. Bu artış, özellikle büyük miktarda ETH tutan kurumlar için, birden çok doğrulayıcı çalıştırmak yerine tek bir doğrulayıcı üzerinden daha fazla ETH stake edebilmeyi mümkün kılacak ve böylece altyapı maliyetlerini azaltacaktır. Ayrıca küçük ölçekli staker’lar için de otomatik ödül biriktirme (compounding) olanağı doğar; yani 32 ETH sınırını aşan getiriler artık ana bakiyeye eklenip yeniden yatırıma dahil edilebilecek.
Ölçeklenebilirlik ve Veri Kapasitesi Artışı: Ethereum ana ağında işlem verilerinin taşınması için kullanılan “blob” adlı veri paketi yapısı, Pectra ile %50 daha fazla kapasiteye ulaşacak şekilde geliştiriliyor. Dencun isimli önceki güncellemede tanıtılan blob formatı, L2 (katman-2) rollup protokollerinin Ethereum ana zincirine daha büyük hacimde sıkıştırılmış veri ve ispat gönderebilmesini sağlayarak işlem ücretlerini 10 ila 100 kat düşürmüştü. Pectra ile birlikte bu blob veri kapasitesi ortalama blok başına 3’ten 6’ya, en fazla da 6’dan 9’a çıkarılarak Ethereum ağının veri işleme bant genişliği önemli ölçüde artacaktır. Bu sayede katman-2 çözümlerinin daha ucuza ve daha fazla veri iletebilmesi, dolayısıyla ana ağda son kullanıcılar için daha düşük ücretli işlemler yapılabilmesi beklenmektedir. Ayrıca, EIP-7623 gibi iyileştirmeler ile blok boyutlarına sınır getirilerek artan veri hacminin ağ düğümlerine getirebileceği yük sınırlandırılacaktır.
Diğer Teknik İyileştirmeler: Pectra paketi ayrıca Ethereum istemci yazılımlarında birçok optimizasyon ve hata giderme içerir. Örneğin BLS12-381 eğrisel imza doğrulamaları için özel bir ön-hesaplama modülü getiren EIP-2537 gibi kriptografik işlemleri hızlandıran öneriler ile, blok zincirinde geçmiş blok özetlerinin durum verisine kaydedilmesi (EIP-2935) gibi iyileştirmeler de bu güncellemenin parçasıdır. Bu tüm değişiklikler bir araya geldiğinde, Ethereum’un hem geliştiriciler hem kullanıcılar için daha hızlı, güvenli ve kullanışlı olması beklenmektedir.
Planlanan Tarihler ve Ertelemeler
Ethereum geliştiricileri, Pectra güncellemesini ana ağa uygulamak için 2024 yılının ilk yarısını hedeflemişlerdi. Başlangıçta güncellemenin 2024 Nisan ayı civarında yayınlanabileceği öngörülmüştü; ancak bu hedef tarih yaklaşırken geliştirici ekibi erteleme kararları almak zorunda kaldı. İlk olarak Pectra’nın yayını 2024 Nisan’dan Mayıs ayına kaydırıldı. Ne var ki Mayıs 2024 için belirlenen takvim de tutturulamadı ve güncelleme süreci 2024 yılı boyunca tamamlanamayarak 2025’e sarktı. Nitekim, Pectra aslen 2024 sonlarında ana ağda hayata geçmesi planlanan bir güncelleme olmasına rağmen, istemci yazılımlarının hazırlığı ve test ağlarında ortaya çıkan sorunlar nedeniyle defalarca ertelenmek zorunda kaldı.
Sonrasında 2025 yılına gelindiğinde Ethereum geliştiricileri, Pectra için bir dizi test ağı (testnet) denemesi gerçekleştirmiş durumdaydı. 2024 sonunda başlatılan Holesky adlı test ağı, Pectra kodunu denemek için kullanıldıysa da bu ağda ciddi “tamamlanma (finalization)” problemleri yaşandı. Ardından 2025 Mart ayı başında Sepolia test zincirine Pectra güncellemesi uygulandı; fakat bu sürümde de geliştiriciler ünlü Geth istemcisinde hata mesajları ve boş blok oluşumu gibi sorunlar gözlemledi. İlk iki test ağı denemesindeki hatalar, ana ağda yayının güvenliği için Pectra'yı ertelemeye itmiştir. Bu süreçte geliştirici ekip üçüncü bir test ağı olan “Hoodi”yi oluşturarak Pectra’yı orada yeniden test etmeye karar verdi. Mart 2025 ortasında başlatılan Hoodi ağında güncelleme sorunsuz şekilde işletildi ve önceki hataların giderildiği görüldü. Nihayet, geliştiriciler bu başarılı testin ardından ana ağ için hedef tarihi olarak 7 Mayıs 2025'e kilitlendiler.
Gecikmenin Nedenleri (Geliştirici Notları ve Test Süreci)
Böylesine kapsamlı bir protokol güncellemesini ertelemeye yol açan birçok teknik ve yönetsel sebep bulunmaktadır. Öncelikle, Pectra gibi 11 farklı EIP'i bir arada içeren bir güncellemenin Ethereum ana ağına sorunsuz şekilde uygulanabilmesi için kapsamlı testler ve istemci yazılım uyumluluğu gerekmektedir. Yukarıda bahsedilen Holesky ve Sepolia test ağlarında ortaya çıkan senkronizasyon ve finalizasyon hataları, güncellemenin hemen yayınlanması durumunda ana ağda da benzer sorunlar yaşanabileceğinin işaretini verdi. Geliştiriciler, ana Ethereum blok zincirinde bir aksaklık veya bölünme (fork) yaşanmaması için temkinli davranarak önce bu sorunları test ortamında gidermeyi tercih ettiler. İki ardışık test uygulamasında hata çıkması üçüncü bir test turunu zorunlu kıldı ve bu da takvimi doğrudan etkileyerek Pectra'yı en az birkaç ay geriye attı.
Ayrıca geliştirici notları, güncellemenin ekosistemde yarattığı beklentileri yönetmek için de bir miktar zaman tanınması gerektiğine işaret etmektedir. Örneğin, Ethereum üzerine inşa eden uygulama ve protokollerin, büyük bir protokol değişikliğine hazırlanabilmeleri için yaklaşık 30 günlük bir süreye ihtiyacı olduğu belirtilmiştir. Nisan ayı sonunda güncelleme yapılması fikri, bu ön bildirim süresi tam dolamayacağı için reddedilmiştir; geliştiriciler, 3 Nisan 2025 tarihli toplantılarında Pectra için Mayıs başına tarih vererek tüm paydaşlara yeterli hazırlık süre tanımıştır. Bunun yanında, birden fazla istemci yazılımının (Geth, Prysm, vb.) Pectra ile uyumlu yeni sürümlerinin hazırlanması ve dağıtılması için de fazladan zamana gerek duyulmuştur. Bütün bu faktörler bir araya geldiğinde, Pectra’nın yayın takviminde esneklik sağlanması kaçınılmaz olmuştur.
Toplulukta Yarattığı Etki ve Beklentiler
Pectra güncellemesinin Ethereum için taşıdığı önem, topluluk içinde hem büyük bir heyecan hem de sabırsızlık yaratmıştır. Birçok Ethereum kullanıcısı ve geliştiricisi, bu güncellemenin ağa yük getiren ücret ve performans sorunlarına çare olacağını düşünüyor. Örneğin kripto endüstrisinde önde gelen bazı isimler, Pectra sayesinde Ethereum’un ölçeklenebilirliğinin artacağı ve işlem ücretlerinin azalacağı, bunun da ağda yapılan işlemleri canlandırıp ağa olan ilgiyi yeniden yukarı çekeceğini ifade ediyorlar. Hatta, bu iyileşmelerin Ethereum’un piyasa değerine de olumlu yansıyabileceği (ETH fiyatının güçlenmesi) yönünde beklentiler dile getirilmiştir. Topluluk genelinde Pectra, Ethereum’u daha hızlı ve kullanışlı hale getirecek bir dönüm noktası olarak görülüyor. Hesap soyutlama ile cüzdan kullanım kolaylığının artması ve staking/validatör iyileştirmeleri sayesinde ağa yeni katılımların teşviki umuluyor.
Diğer yandan, güncellemenin bir türlü gerçekleşmemesi bazı çevrelerde hayal kırıklığı ve eleştiriye de neden oldu. Gecikmeler sürerken Ethereum ağı üzerindeki işlem hacmi ve aktif adres sayısı gibi metriklerin düşüş gösterdiği, ücret yakım oranlarının azaldığı ve enflasyonun tekrar yükselişe geçtiği gözlemlendi. Bu durum, topluluk içinde Ethereum’un gelişim hızına ilişkin endişeleri gündeme getirdi. Bazı katılımcılar geliştirici ekibin liderliğine dair soru işaretleri dile getirirken, bazıları da bu büyük güncellemenin “yılan hikâyesine” dönmesinden yakındı. Yine de genel kanı, temkinli de olsa, Pectra’nın Ethereum için kritik bir adım olduğu ve gerçekleştirildiğinde ağın geleceği için çok olumlu sonuçlar doğuracağı yönündedir. Topluluk, 7 Mayıs 2025 için belirlenen bu güncelleme tarihine temkinli bir iyimserlikle yaklaşmakta ve Ethereum’un Pectra ile yeni bir çağa gireceğine inanmaktadır.
