Kripto para piyasalarındaki hacmin artması ile birlikte türev ürünler ortaya çıkmaya başlamıştır. Türev ürünler, değeri bir finansal varlığın ya da ürünün değerine doğrudan bağlı olan finansal enstrümanlardır. Türev araçlar sayesinde yatırımcılar dayanak varlığın, sahipliğinin el değiştirmesine gerek kalmaksızın alınıp satılmasına imkan sağlamaktadır. Türev araçların performansları dayanak varlığının değerine bağlı olarak gerçekleşmektedir. Örneğin Bitcoin opsiyonları, Bitcoin fiyatındaki değişimlere bağlıdır.
Yatırımcılar neden opsiyonları tercih eder?
Opsiyonlar dayanak varlığa sahip olmadan, o varlıkla ilgili yükseliş ya da düşüş senaryolarından kazanç elde etmeyi sağlamaktadır.
Opsiyonlar diğer türev araçlarla karşılaştırıldığında, yatırımcı üzerinde herhangi bir sorumluluk doğurmamaktadır.
Yatırımcılar opsiyonları vade tarihinde kullanmayı ya da kullanmamayı tercih edebilmektedir.
Alım opsiyonu satın alan yatırımcı, dayanak varlığın fiyatında bir artış beklentisi içerisindedir.
Satım opsiyonu alan yatırımcı ise dayanak varlığın fiyatında bir düşüş beklentisi içerisindedir.
Opsiyonu satın alan taraf vade boyunca opsiyonu satan tarafa opsiyon primi ödemekle yükümlüdür. Bu sebeple opsiyon alıcısının opsiyondan elde edeceği maksimum zarar opsiyon primi kadardır.
Opsiyon Çeşitleri - Alım (Call) ve Satım (Put) Opsiyonları
Opsiyon çeşitleri alım ve satım opsiyonları olarak ikiye ayrılmaktadır. Alım opsiyonları, opsiyonun sahibine, dayanak varlığı ileri bir tarihte opsiyonun üzerinde yazılı olduğu fiyattan alma hakkı veren opsiyon türleridir. Bu opsiyon türlerine Call Opsiyonu adı verilmektedir. Sözleşme üzerinde yatırımcının vadede dayanak varlığı kaçtan alabileceğini gösteren fiyata egzersiz fiyatı ya da kullanım fiyatı (strike price) adı verilmektedir. Satım opsiyonları ise, opsiyonu satın alan tarafa, dayanak varlığı ileri bir tarihte opsiyonun üzerinde yazılı olduğu fiyattan satma hakkı veren opsiyon türleridir. Bu opsiyon türlerine aynı zamanda Put Opsiyonu da denilmektedir.
Geleneksel finans piyasalarında opsiyonlar en çok tercih edilen türev araçlar içerisinde yer almaktadır. Birçok yatırımcı tarafından tercih edilen bu finansal enstrümanlar, çeşitli sebeplerle fiyat değişikliklerine uğrayabilmektedir. Bu değişiklikler, dayanak varlık fiyatında, kullanım fiyatında, vade uzunluğunda, dayanak varlığın volatilitesinde, piyasa faiz oranlarında ve temettüsünde gerçekleşen değişikliklerden kaynaklanmaktadır. Aşağıdaki tabloda alım ve satım opsiyonu primlerindeki değişimi etkileyen faktörleri ve değişim yönünü görmekteyiz. Dayanak varlık fiyatında gerçekleşen bir artış alım opsiyon primini arttırırken, satım opsiyon primini düşürmektedir. Kullanım fiyatında ise tam tersi bir durum söz konusudur. Vade ve volatilitenin artması durumunda da hem alım opsiyonu hem de satım opsiyonu primi artmaktadır. Piyasa faizlerinin artması ise alım opsiyon primlerini arttırken satım opsiyonlarında tam tersi bir etki ortaya çıkarmaktadır. Temettü ödemeleri de hisse senedi fiyatını ilk aşamada düşürmesi nedeniyle alım opsiyonlarını olumsuz etkilemekte, satım opsiyonlarını ise olumlu etkilemektedir.
Tablo 1. Opsiyon Fiyatına Etki Eden Faktörler
Kripto Para Opsiyonları
Opsiyonlar birçok amaçla kullanılabilmektedir. Bu amaçlardan en sık tercih edileni risklerin fazla olduğu dönemlerde “hedge” amacıyla opsiyon satın almak ya da satmaktır. Opsiyonları tercih etmenin diğer nedenlerinden biri dayanak varlığa sahip olmadan o varlığın fiyatındaki yükseliş ya da düşüşlerden kar elde etmektir. Diyelim ki Bitcoin fiyatının önümüzdeki dönemde mevcut fiyatından daha yüksek olacağını analiz ettiniz. Bu durumda Bitcoin Alım (Call) Opsiyonu satın alarak kar elde edebilirsiniz. Bu işlem şu şekilde gerçekleşmektedir. Bugün Bitcoin fiyatının 35.000 USD olduğunu varsayalım. 3 ay sonra ise 40.000 USD olacağını öngermektesiniz. Bir Bitcoin Alım (Call) Opsiyonu satın aldınız. 3 ay sonra Bitcoin 40.000 USD olduğunda 35.000 USD’lik Bitcoin alım opsiyonunuzu kullanarak piyasa fiyatı 40.000 USD olan Bitcoin’i 35.000 USD fiyatından satın alabilirsiniz. Burada fiyatın analiz ettiğiniz fiyata ulaşma zorunluluğu bulunmamaktadır. Opsiyonun vade tarihi geldiğinde alım (call) opsiyonu satın almışsanız, fiyatın yüksek olması halinde kazançlı olacaksınız. 35.000 USD yerine 37.000 USD olması halinde de karlı olacaksınız.
Satım opsiyonlarında ise durum tam tersi şekilde gerçekleşmektedir. Diyelim ki Bitcoin fiyatında bir süre daha düşüş gerçekleşeceğini öngörmektesiniz. Ancak siz bu düşüşten zarar değil kar elde etmeyi planlıyorsunuz. Analizleriniz doğrultusunda 35.000 USD olan Bitcoin’in 30.000 USD seviyelerine gerileyeceği sonucuna ulaştınız. Bu durumda Bitcoin Satım (Put) Opsiyonu satın alarak, fiyat düşüşlerinde kar elde edebilirsiniz. Bu işlem şu şekilde gerçekleşmektedir. 35.000 USD seviyesinden bir Bitcoin satım (put) opsiyonu satın aldığınızda vade sonunda Bitcoin’i 35.000 USD seviyesinden satma seçeneğini satın almış olursunuz. Eğer fiyat analiz ettiğiniz gibi aşağı yönlü hareket ederse, piyasa fiyatından (tahmininiz 30.000 USD diyelim) daha yüksek bir fiyata (35.000 USD) Bitcoin satma şansınız olacaktır.
Tüm bunların dışında opsiyonlarda bir prim ödemesi bulunmaktadır. Opsiyonu yazan taraf (satan taraf) bir opsiyon primi talep eder. Opsiyonu satın alan taraf ise vade sonuna kadar bir opsiyon primi ödemeyi taahhüt eder. Opsiyon primleri yukarıdaki tabloda değindiğimiz gibi birçok unsurdan etkilenerek değişim gösterebilmektedir.
Opsiyon Fiyatları Nasıl Hesaplanır?
Geleneksel finans piyasalarında opsiyon fiyatlama alanında en çok tercih edilen modellerden biri Black and Scholes Opsiyon Fiyatlama Modeli’dir. Opsiyonların birçoğunun hesaplanmasında kullanılan bu yöntem, finans literatüründe önemli bir yere sahiptir. Alım (Call) opsiyon için ayrı Satım (Put) opsiyonu için ayrı hesaplama yapılmaktadır.
Black and Scholes Opsiyon Fiyatlama Modelinin Formülü şu şekildedir:
S0 = Dayanak Varlık Cari (Spot) Fiyatı
X = Kullanım Fiyatı (Strike Price)
r = Risksiz Faiz Oranı (Risk Free Rate)
q = Temettü Getirisi (Kar payı)
T = Vadeye Kalan Gün Sayısı (T=1 bir yıl)
σ = Dayanak Varlık Volatilitesi (Yıllık)
c = Avrupa Tipi Bir Call Opsiyon Primi
p = Avrupa Tipi Bir Put Opsiyon Primi
d1 ve d2 hesaplandıktan sonra kümülatif normal dağılım tablosundan yerine koymamız gerekmektedir. Bu değerleri standart normal dağılım tablo değerlerinden elde edebiliriz. Daha sonra ise, Alım (Call) opsiyonu için aşağıdaki formül kullanılarak hesaplama yapılır.
Satım (Put) opsiyonu için ise, aşağıdaki formül kullanılarak hesaplama yapılır.
Put/Call Rasyosu (PCR) Nedir?
Put/Call Oranı ya da rasyosu, bir dayanak varlık üzerine oluşturulmuş opsiyonların Put opsiyon hacminin toplamını, Call opsiyon hacminin toplamına bölerek ulaşılan sonuçtur. Put opsiyonlar olası düşüş senaryolarında kar etmek için mevcut fiyat üzerinden ileride satış yapabilme yetkisi veren opsiyonlardı. Call opsiyonlar ise, olası yükseliş senaryolarında mevcut fiyattan ileri bir tarihte dayanak varlığı satın almaya sağlayan opsiyonlardı. Put/Call Rasyosu çeşitli değerler alabilmektedir. Bu değerler piyasadaki Put ve Call opsiyon eğilimini görmek açısından önemli göstergeler sağlamaktadır. PCR değeri 1’den düşük olduğu durumlarda Call opsiyon hacminin Put opsiyon hacminden daha yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Bu da yatırımcıların Call opsiyonlarda daha fazla yer aldığı ve piyasada yükseliş beklentisi içerisinde olduklarını göstermektedir. **PCR değerinin 1’den yüksek **olduğu durumlarda ise, Put opsiyon hacminin Call opsiyon hacminden daha yüksek olduğu ve yatırımcıların dayanak varlık fiyatında düşüş beklentisi içerisinde oldukları görülmektedir. Put/Call Rasyosu tek başına kullanıldığında yüksek anlamlılık düzeyi içermese de, teknik analiz teknikleri ile birlikte kullanıldığında yatırımcıların mevcut fiyatları yorumlaması için en önemli göstergelerden biridir.
Aşağıdaki grafikte Put/Call Rasyosunun güncel durumu görülmektedir. Grafikte Bitcoin Put/Call Rasyosunun 0,64 seviyelerinde, Ethereum Put/Call Rasyosunun ise 0,59 seviyelerinde olduğu görülmektedir.
