Stagflasyon (Stagflation), stagnation (duraklama) ve inflation (enflasyon) kelimelerinin birleşiminden oluşan ekonomik bir terimdir. Stagflasyon terimi; yüksek enflasyon, yüksek işsizlik oranları ve ekonomik büyümede yavaşlamanın yaşandığı dönemleri ifade etmekte kullanılmaktadır. Terim, 1965 yılında, İngiliz Muhafazakâr Parti politikacısı olan Iain Macleod'un Avam Kamarası'na yaptığı bir konuşmada ortaya çıkmıştır. Macleod’un yaptığı konuşmada, yaşanan dönemin sadece yüksek enflasyon ve ekonomik durgunlukla ifade edilemeyeceğini belirterek, bu iki ekonomik terimin birleşimi olan stagflasyon terimini ortaya atmıştır. O dönemlerde, birçok ekonomist stagflasyon’u reddetmiş olsa da 1970 yılında yaşanan “Great Inflation” (Büyük Enflasyon) stagflasyon gerçekliğini kanıtlamıştır.
Stagflasyon Ne İfade Etmektedir?
Stagflasyon dönemlerini analiz edebilmemiz için öncelikle, enflasyon ve ekonomide negatif büyüme dönemlerini iyi anlamamız gerekmektedir. Enflasyon, itibari bir para biriminin değeri düşerken piyasadaki hizmet ve malların fiyat biriminin yükselmesi olarak tanımlanmaktadır. Enflasyonist bir ortamda, almış olduğunuz mal ya da hizmet aynı kalırken, karşılığında ödediğiniz para birimi miktarı yükselmektedir. Ekonomide negatif büyüme ya da duraklama, bir çeyrek döneminde gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH)’da düşüş meydana geldiğini ifade etmektedir. Negatif büyüme dönemlerinde, ülke içerisindeki aktif şirketlerin satışları ve kazançları düşmektedir.
Büyük çerçeveye baktığımızda, enflasyon ve negatif büyümenin birbirine bağlı olduğunu görmekteyiz. Enflasyonist ortamlarda, para arzında hızlı bir yükseliş yaşanmaktadır, bu durum itibari para biriminde değer kaybına neden olmaktadır. Ülkelerin itibari para birimlerinde yaşanan bu değer kaybı, üretim maliyetlerini yükseltecek ve sonuç olarak tüketim maliyetlerinin yükselmesine neden olacaktır. Üretim ve tüketim sisteminin zarar görmesi ise ekonomik büyümenin yavaşlamasına hatta durmasına vesile olacaktır.
Bilmemiz gereken diğer bir husus ise, bir ülkede stagflasyon olmadan enflasyonun olabileceği fakat enflasyon olmadan stagflasyonun olamayacağıdır.
Stagflasyonun Sebepleri Nelerdir?
Stagflasyon; yüksek enflasyon, yüksek işsizlik ve negatif büyümenin aynı dönemde yaşanmasıyla ortaya çıkmaktadır. Aslına bakacak olursak, bu üç ekonomik olayın bir arada var olması oldukça güçtür, öyle ki enflasyon ve işsizlik arasında negatif bir korelasyon bulunmaktadır. Başka bir deyişle, enflasyon yükselirken işsizlik düşmekte, işsizlik yükseldikçe enflasyon azalmaktadır. Bu negatif korelasyonun altında yatan sebep ise istihdam, ülke içerisindeki yatırımların ve sermaye girişinin artmasıyla yükselmektedir. Bu durum ise talepte bir artışa neden olmaktadır. Peki stagflasyonu oluşturan bu üç ekonomik olay nasıl aynı anda gerçekleşmektedir?
Stagflasyon dönemlerinin altında yatan sebeplere baktığımızda; arz şokları, maliye ve para politikaları olduğunu görmekteyiz. Arz şokları, mal ve hizmetlerin miktarında ansızın yaşanan değişimleri ifade etmektedir. Söz konusu bu arz şokları sırasında mal ve hizmetlerin miktarında azalma ya da artma yaşanabilmektedir. Her iki durumda da arz şokları, piyasalardaki mal ve hizmetlerin denge fiyatını bozmaktadır. Yakın dönemde yaşadığımız Covid-19 pandemisinde, birçok insan işini kaybetmiş, pandemiyle ilişkili mallarda ve sağlık sektörü hizmetlerinde bir arz kıtlığı yaşanmıştır.
Diğer bir yandan, hükümetlerin kontrolünde olan para ve maliye politikaları da stagflasyona neden olabilmektedir. FED ve Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası gibi ülkelerin Merkez Bankaları itibari paraların arzı üzerinde bir kontrole sahiptir. Merkez Bankaları, para basma ve dolaşımdaki para arzını azaltma gücüne sahiptir ve para politikaları bu şekilde uygulanmaktadır. Aynı zamanda, hükümetler harcamalar ve vergi düzenlemeleri ile ekonomiye direkt olarak müdahalede bulunabilir, maliye politikaları ise bu şekilde uygulanmaktadır. Sağlıklı bir ekonomik ortam için para ve maliye politikalarının birbirini desteklemesi gerekmektedir. Birbiriyle çelişen para ve maliye politikaları stagflasyonun en büyük sebebi olacaktır. Örneğin, hükümetler maliye politikaları aracılığıyla vergileri arttırabilir ve hane halkalarının harcanabilir gelirlerini düşürebilir, diğer yandan para politikasında genişlemeye gidilerek dolaşımdaki para arzı arttırılır ya da faizler düşürülürse sonuç stagflasyon olacaktır.
