Projenin Adı: Uniswap
Projenin Belirteci: UNI
Projenin İnternet Sitesi: uniswap.org
Projenin Twitter Adresi: twitter.com/ UniswapProtocol
Projenin İzahname Adresi: İzahnameye buradan ulaşabilirsiniz
A.Uniswap Nedir?
Uniswap, Ethereum blokzincirinde geliştirilmiş bir DEX, diğer bir deyişle merkeziyetsiz bir borsa protokolüdür. 2018 yılında Hayden Adams tarafından Ethereum Vakfı’nın sağladığı hibeyle geliştirilmiştir. Kullanıcıların varlıklarını herhangi bir aracıya veya üçüncü tarafa emanet etme ihtiyacı olmaksızın token değişimi (swap) yapmasını sağlamaktadır. Diğer bir deyişle otomatikleştirilmiş bir likidite protokolü olarak tanımlanabilmektedir. Merkeziyetsiz Finans (DeFi) hareketinin öncülerindendir.
B. Uniswap Neler Sunmaktadır?
Uniswap, bir borsa olarak çeşitli ERC-20 tokenleri arasında merkeziyetsiz bir şekilde alım satım yapma imkânı sunmaktadır. Bu işlemi Uniswap'ta yapmak için merkezi borsaların sunduğu emir tahtaları gerekmemektedir. Merkezi borsalar, alıcı ve satıcıları eşleştirmek için emir tahtaları kullanırken, Uniswap akıllı sözleşmeleri işlemler için gerekli likiditeyi, likidite rezervlerini (veya likidite havuzları) kullanarak sunmaktadır. Likidite sağlayıcılarının her ERC-20 tokeni için ayrı ayrı oluşturulmuş havuzlara kilitlediği ERC-20 tokenleri sayesinde daima yeterli likidite yaratılmaktadır ve bu şekilde işlem çiftlerinin sağlıklı işleyişi ve merkeziyetsiz bir fiyatlandırma mekanizması oluşması sağlanmaktadır.
Bu likiditenin sürekliliğini yani sistemin devamlılığını sağlayan likidite sağlayıcıları, alım-satım işlemi yapanları ödediği %0,3’lük işlem ücretlerinden havuzlara kilitledikleri miktarlarla orantılı bir şekilde pay almaktadır. Bu payları diğer merkeziyetsiz uygulamalarda kullanılabilecek likidite havuzu tokenleri olarak almaktadırlar. Alım satım işlemlerinin müşteri tanıma politikalarına ihtiyaç duymadan anonim bir şekilde gerçekleştirilebildiği gibi likidite sağlayıcısı olmak da oldukça basittir. Herhangi bir havuza işlem yapılan tokenların her ikisinden de eşit değerde katkıda bulunan herkes likidite sağlayıcısı olabilmektedir. Genelde ETH-DAI, ETH-USD gibi sabit koinler ve diğer ERC-20 token çiftleri için oluşturulan havuzlara ek olarak herhangi bir yeni token çiftinin listelenmesi de kolaydır. Her iki tokendan da yeterli miktarda kilitlendiği takdirde yeni likidite havuzları oluşturulabilmektedir. Çıkışı itibarıyla Uniswap’ın likidite havuzlarda bulunan iki tokenden birinin mutlaka ETH olması gerekmekteydi ancak Uniswap V2’nin çıkışıyla birlikte bu ihtiyaç ortadan kalkmıştır.
Bu sistemin yerel tokeni olan UNI, Uniswap tarafından kullanıcılarına, çalışanlarına, yatırımcılarına ve danışmanlarına belirli miktarlarda dağıtılmıştır. UNI bir yönetim tokeni (governance token) olarak tasarlanmıştır. Dolayısıyla UNI sahipleri protokolde yapılacak değişikliklere dair oy verme hakkı elde etmektedir. Bu da Uniswap’ın merkeziyetsiz bir platform olarak kamusal niteliğini güçlendirmektedir.
C.Uniswap’ın Teknolojisi
Belirttiğimiz gibi merkezi borsalarda emir tahtaları yoluyla limit emirleri vererek fiyatların istenen seviyeye gelmesi beklenmektedir. Uniswap bu sistem yerine Daimi Ürün Piyasa Yapıcı (Constant Product Market Maker) adı verilen, otomatikleştirilmiş bir piyasa yapıcı fonksiyonu olan akıllı sözleşmeler yoluyla çalışır. Bu mekanizma, fiyatları otomatik olarak sabit tutarak işlemlerin anında gerçekleşmesini sağlamaktadır.
Sözleşmeler, ETH ve ERC-20 tokenlerinin oluşturduğu likidite havuzlarını oluşturur. Aralarındaki parite x*y=k olarak da özetlenebilecek ETH HAVUZU * TOKEN HAVUZU = LİKİDİTE SABİTİ denklemi ile belirlenir. LİKİDİTE SABİTİ piyasaya likidite giriş çıkışı olmadıkça sabit kalmaktadır. ETH karşılığında TOKEN alındığında, LİKİDİTE SABİTİ korunduğu için ETH HAVUZU'nun artışıyla orantılı bir şekilde TOKEN HAVUZU küçülecektir, diğer bir deyişle TOKEN'ler satın alınacaktır. Tokenlar arasındaki karşılık oranının değişmesi de bu noktada ETH alımını teşvik edecektir. Bu durumda ise ETH satın alınarak havuza TOKEN girişi gerçekleştirilecek ve denge sağlanacaktır.
Bir örnekle açıklayacak olursak durum şöyledir:
5 LINK ve 100 USDT’den oluşan bir havuzda LİKİDİTE SABİTİ, (LINK HAVUZU * USDT HAVUZU) 5*100 = 500 olarak hesaplanmaktadır. USDT almak isteyen bir kişi havuza 1 LINK ekleyip %0.3’lük bir işlem ücreti ödediği takdirde 0,9970 LINK, LINK HAVUZU’na eklenmektedir. Bu durumda LİKİDİTE SABİTİ havuzdaki yeni USDT miktarına bölünerek yeni LINK havuzunun miktarı elde edilir. Aradaki fark satın alan kişiye gitmektedir.
Alıcının USDT talebiyle havuza 1 LINK gönderdiği durumda
İşlem ücreti = 1 LINK * 0.003 = 0,003 LINK ise
LINK HAVUZU = 5 + 1 – 0,003 = 5,997 olur.
USDT HAVUZU ise LIKIDITE SABİTİ / LINK HAVUZU = 500 / 5,997 = 83,37 olmaktadır.
Alıcının eline bu durumda >100 – 83,37 = 16,63 USDT geçmektedir.
Bu işlemin sonunda, işlem için ödenen ücret likidite sağlayıcılarına dağıtılmak üzere havuza eklenir. Ancak bu meblağ yalnızca sağlayıcılar havuzdan likiditeyi çıkardığında tahsil edilebilmektedir. Ancak bu durumda x*y=k formülü sebebiyle LİKİDİTE SABİTİ bir miktar değişmektedir.
LINK HAVUZU = 5,9970 + 0,003 = 6
USDT HAVUZU = 83,37
Yeni LİKİDİTE SABİTİ = 6 * 83,37 = 500,22 olmuştur.
Bu durumda alıcı 1 LINK karşılığında 16,63 USDT elde etmiştir ve aynı işlem tekrarlandığında elde edilecek USDT miktarı daha da düşecektir. USDT konularak LINK alınırsa şayet USDT fiyatı piyasa fiyatına yaklaşacaktır. Bu durum kripto piyasasında ve diğer borsalarda kayma (slippage) adı verilen, tahmin edilen fiyat ve işlem yapılan fiyat arasındaki farka sebep olmaktadır. Bu durumlarda arbitrajcılar devreye girerek ucuz LINK’i satın alır ve diğer piyasalarda normal değerinde satar ve böylelikle LINK normal fiyatına geri döner ve havuzdaki fiyat piyasanın geri kalanına tekrar yaklaşır. Ayrıca havuz büyüklüğü arttıkça da slippage etkileri azalmaktadır.
Peki likidite sağlayıcılarının kitledikleri varlıkların fiyatları daha sonra değişirse bu ne anlama gelmektedir? Bu noktada geçici kayıp (impermanent loss) kavramıyla karşılaşılır. Bu kavram, herhangi bir fiyat değişikliği sonrası likidite sağlayıcıların havuzdaki toplam varlıklarının değerinin baştakinden daha düşük olması anlamına gelir.
Tekrar x*y=k denklemine başvurarak bu durum açıklanabilir.
LINK HAVUZU * USDT HAVUZU = LİKİDİTE SABİTİ
Denkleminden yola çıkarak, işlem yapan kişinin alacağı LINK veya USDT işlemden sonra belirlendiği için şöyle bir formülü daima yazabiliriz:
LINK FİYATI = USDT HAVUZU / LINK HAVUZU
Bu iki denklemi birleştirerek her bir havuzun büyüklüğü şu şekilde hesaplanır:
LINK HAVUZU = karekök (LİKİDİTE SABİTİ / LINK FİYATI)
USDT HAVUZU = karekök (LİKİDİTE SABİTİ * LINK FİYATI)
Az önceki havuza dönecek olursak 5 LINK ve 100 USDT bulunan likidite havuzunda 1 LINK ve 20 USDT koyan sağlayıcının %20’lik bir payı olduğu söylenebilir. LINK fiyatının 20 USDT olduğu bu durumda diğer piyasalarda LINK fiyatı artarak 25 olursa arbitrajcılar devreye girerek kâr maksadıyla diğer platformlarda 25 USDT’ye satmak üzere Uniswap’taki ucuz LINK’leri satın alır. Böylelikle arbitrajcılar LINK fiyatı yeni değerine ulaşana kadar havuzdan LINK alıp USDT ekler. Havuzun bu işlemler sonrası yukarıdaki denklemlere başvurduğumuzda:
LINK HAVUZU= karekök (500 / 25) = 4.47
USDT HAVUZU = karekök (500 * 25) = 111.8 miktarları ortaya çıkar. Bu durum yeni fiyatları yansıtır, yani;
111,8 / 4.47 = 25 LINK fiyatını elde ederiz.
Bu havuzdaki payı %20 olduğu için likidite sağlayıcısı havuzdan varlıklarını çekmek istediği takdirde 0.894 LINK ve 22.36 USDT çekebilir. Bu işlem sonucunda hepsi USDT cinsinden hesaplandığında sağlayıcının 44.71 USDT değerinde varlığı bulunduğunu görmekteyiz.
Problem burada ortaya çıkmaktadır. Eğer sağlayıcı en başta sahip olduğu 1 LINK ve 20 USDT’yi havuza kilitlemek yerine cebinde tutsaydı 45 USDT değerinde varlığa sahip olacaktı. Burada 0,29 USDT değerinde bir kayıp olmaktadır ve impermanent loss bu durumu ifade etmektedir. Bu kayıp fiyat farkı arttıkça artmaktadır. Bu kayba impermanent yani geçici denmesinin sebebi ise bu sorunu ancak paramızı çekmek istediğimiz durumda yaşayacak olmamızdır. Havuza yeni tokenlar eklendikçe fiyatlar eski hâline döndüğü durumda bu kayıp azalır veya ortadan kalkar. Normal koşullarda fiyat değişiklikleri bu örnekteki kadar büyük olmadığı ve havuz hacimleri çok daha geniş olduğu için de bu kayıp çok ciddi olmamaktadır. Aynı zamanda likidite sağlayıcısı olarak işlem ücretlerinden alınan paylar bu kayıpları dengelemektedir.
D.Uniswap’ın Ekibi ve Şirket Yapısı
Uniswap, Siemens’te bir süre makine mühendisi olarak çalıştıktan sonra işten çıkarılan Hayden Adams tarafından yaratılmıştır. Daha önce Vitalik Buterin tarafından 2016 yılında ortaya atılan merkeziyetsiz dijital varlık platformu fikri Adams tarafından hayata geçirilirken Ethereum Vakfı’ndan 100.000 dolarlık bir hibe alınmıştır. Uniswap, yatırım turlarında Andreessen Horowitz, Paradigm Venture Capital, Union Square Ventures LLC ve ParaFi gibi çok sayıda girişim sermayesi şirketinden milyonlarca dolarlık yatırım almayı başarmıştır.
Her şirket gibi merkezi bir geliştirici ekibine sahip olan Uniswap, yönetişim tokenleri aracılığıyla bütün kullanıcıların protokollerin geliştirmesinde söz sahibi olmasını sağlamaktadır. Uniswap V2 ile çıkan Sybil uygulaması ile kullanıcıların tıpkı meclis sistemlerinde olduğu gibi temsilci olabileceği veya istedikleri adaya temsil yetkisi verebileceği bir yönetişim mekanizması oluşturulmuştur.
E.Uniswap’ın Dijital Varlık Ekonomisi
2020 Eylül’ünde, yani platform oluşturulduktan yaklaşık 2 sene sonra çıkartılan UNI, platformun yerel kripto parası ve yönetişim tokenidir. Piyasaya sürüldüğü zaman Uniswap kullanan herkese 400 UNI hediye edilmiştir.
Başlangıç aşamasında 1 milyar UNI oluşturulmuştur ve bunların %15’i 1 Eylül 2020’den önce Uniswap kullananlara dağıtılmıştır—başarısız işlem gerçekleştirenler dahi bu gruba dahildir. Kalan %60 ise %21,51’i çalışanlara, %17,8’i yatırımcılara ve %0,69’u danışmanlara olmak üzere topluluk üyelerine dağıtılmıştır.
Curve, Maker, Aave gibi protokollere göre yönetişim tokenini geç bir zamanda çıkarmış olan Uniswap’ın bu kararının ardında SushiSwap’ın 1 milyar dolara mal olan vampire mining saldırısı olduğu düşünülmektedir.
14 Ocak 2021 itibarıyla 277.189.551 adet UNI piyasada dolaşımdadır ve bunların toplam piyasa değeri 1,8 milyar dolara ulaşmaktadır. Uniswap’ın bir borsa olarak 24 saatlik işlem hacmi 1,130 milyar dolara ulaşmaktadır.
F.Uniswap’ın Değerlendirmesi
Uniswap ortaya koyduğu merkeziyetsiz protokol itibariyle kripto dünyasına büyük bir yenilik getirmiştir. Kısa sürede çok ciddi bir popülariteye ulaşmayı başararak yakaladığı büyüme oranlarıyla DEX’lerin 2020 Haziran ayındaki 3,8 milyar dolarlık toplam işlem hacmini Eylül ayında 30,4 milyar dolara çıkarmıştır ve aynı ay içerisinde toplam DEX işlem hacminin %63’ünü oluşturmuştur. Kâr amacı gütmemesi ve elde edilen işlem ücretlerini likidite sağlayıcılarına paylaştırması büyük bir teşvik sağlamaktadır. Aynı zamanda likidite sağlayıcı olmanın, token kitleme ve çekme işlemlerinin kolaylığıyla birlikte ve kitlenen token miktarının bir alt sınırı olmaması önemli ölçüde erişilebilirlik sağlamaktadır. Likidite bilgisinin şeffaf olması sebebiyle kullanıcıların bilinçli tercihler yapmasına imkân vermesi önemli bir özelliğidir. Gas ücretleri diğer DEX’lere göre daha uygun olduğu için tercih sebebi olmakla birlikte ara yüzünün oldukça basit oluşu da avantajları arasında sayılmaktadır. Tokenlerin listelenmesinin kolay oluşu yeni çıkan tokenlere ulaşımı da artırmaktadır.
Öte yandan tokenların listelenmesinin kolay oluşu birçok sahte koinin de listelenmesine sebep olmaktadır ve anlık gerçekleşen işlemleri geri alınamadığı için kayıplara sebep olmaktadır. İşlemler için almış olduğu %0,3’lük ücret diğer DEX’lere göre yüksek olarak görülmektedir. Teklif edilen gas ücreti madencilerin talebinin altında olduğu durumlarda, siz maksimum fiyat belirleyerek işlem yaptıktan sonra fiyatın dalgalanması durumunda ve likidite yetersiz olduğunda işlemler başarısız olabilmektedir. Diğer bir mesele ise platformun yalnızca Ethereum blokzincirine ait tokenleri desteklemesidir. Basit ara yüzünün avantajlarının yanı sıra kripto varlıkların fiyat grafiklerini göstermemesi gibi dezavantajları da mevcuttur.
