Üçlü Açmaz ya da İmkansız Üçleme, ekonomide üç farklı tercih arasından yalnızca ikisinin seçilebileceği ve diğerinden vazgeçilmesi gerektiği hipotezdir. Bu seçenekler ekonomi politikasını belirlemektedir. Günümüzde blokzincirler de benzer şekilde bazı seçenekleri tercih etmek zorunda kalmaktadır. Ethereum örneği üzerinden değerlendireceğimiz üçlü açmaza geçmeden önce geleneksel ekonomide üçlü açmazın ne anlama geldiğini öğrenelim.
Ekonomide Üçlü Açmaz
İmkansız üçleme ekonomi literatüründe önemli bir yere sahiptir. Bu hipotez ekonomide yer alan “Sabit Kur Sistemi”, “Tam Sermaye Hareketliliği” ve “Bağımsız Para Politikası” seçeneklerini içermektedir. Üçgenin her bir köşesinde bu seçenekler yer almaktadır. Ancak ülkeler ekonomi politikalarında üçgenin yalnızca bir kenarı ya da doğrusu üzerinde yer alabilmektedir. Bir örnek üzerinden gidersek, tam sermaye hareketliliği ve bağımsız para politikası köşeleri arasında yer alan doğruyu tercih eden bir ekonomi politikası esnek kur rejimini tercih etmiş demektir. Ekonomide para politikasının bağımsız olması politika araçlarının bağımsız şekilde kullanımını ifade etmektedir. Tam sermaye hareketliliği ise, ekonomideki yabancı para girişinde ya da çıkışında herhangi bir kısıtlama olmaması anlamına gelmektedir. Ülkemizde dönem dönem döviz girişi ya da çıkışına kısıtlamalar getirilmiş ve tam sermaye hareketliliği tercih edilmemiştir. Mevcut politikada ise ülkemizde tam sermaye hareketliliği (döviz giriş çıkışında herhangi bir kısıtlama bulunmaması hali) ve bağımsız para politikası (politika araçlarının bağımsız şekilde kullanılması) tercih edilmektedir. Bu da beraberinde esnek kur sistemini getirmektedir. Esnek kur sisteminde para kurulu tarafından belirlenmiş bir sabit kur bulunmamaktadır. Bu sistemde kur piyasada, ekonomik koşullara bağlı olarak arz ve talep eğrileri içerisinde gerçekleşmektedir. Aşağıdaki grafikte ekonomide üçlü açmaz ya da imkansız üçlemenin görselleştirilmiş halini görmektesiniz.
Blokzincirlerde Üçlü Açmaz ve Ethereum’un Yeri
İlk olarak blokzincir kavramına değinelim. Blokzincir, içerisine işlenecek her verinin şifrelendiği ve belirli zaman aralıklarında blok adı verilen yapının içerisinde saklanarak her yeni blokta bir önceki bloğa ait bir özetin bulunduğu ve tüm bu verilerin birden çok veri depolama noktasında saklandığı bir yapıdır. Blokzincirler yapıları gereği içerisinde işlemlerin yer aldığı bloklardan oluşmaktadır. Bu bloklar ise belirli sayıda veriyi ya da işlemi depolayabilmektedir. Her blokzincirin belirli bir işlem kapasitesi bulunmaktadır. Örneğin Bitcoin blokzinciri saniyede en fazla 5-7 işlem gerçekleştirebilecek şekilde tasarlanmıştır. Ethereum blokzinciri de mevcut 1.0 versiyonu ile yaklaşık olarak saniyede 15 işlem gerçekleştirme kapasitesine sahiptir. Bu sebeple ağda maksimum işlem kapasitesinin üzerinde talep edilen her işlem beklemeye başlamakta, madenciler işlemler için daha fazla ücret talep etmekte ve yoğunluk sebebi ile hem işlem sürelerinde hem de işlem ücretlerinde büyük artışlar gerçekleşmektedir. Bu da bazı sorunları ortaya çıkarmaktadır.
Blokzincirler hem şirketler düzeyinde hem de sivil toplum örgütleri ve devletler düzeyinde bir dizi devrim niteliğindeki değişikliği gerçekleştirme potansiyeline sahiptir. Blokzincirler tüm dünya üzerinde kısa sürede gerçekleşen ödemeler, merkeziyetsiz platformlar, evlendirme, seçim vb resmi kayıt verilerinin işlenmesi gibi neredeyse sınırsız potansiyele sahiptir.
Finans ve ekonomi literatüründe yer aldığı şekilde blokzincirlerde de benzer bir üçlü açmazdan söz edebiliriz. Vitalik Buterin tarafından ortaya atılan bu üçgende, üçlü açmazın blokzincirler içindeki sınırları belirlenmiştir. Buterin, üçgenin her bir köşesini blokzincirler için en önemli üç unsurla doldurmuştur. Bunlar Ölçeklenebilirlik, Güvenlik ve Merkeziyetsizlik’tir. Buterin blokzincirlerin bu üç seçenek arasında tercih yapması gerektiğini belirtmektedir. Aynı anda üçüne birlikte sahip olmanın ise oldukça zor olduğunu belirtmektedir. Bu üçü arasında denge sağlamak oldukça zordur. Ölçeklenebilirlik ve güvenlik tercihini yapan bir blokzincirde, bu özellikleri sağlamak için merkeziyetsizlikten ödün verilmesi gerekmektedir. Bunun sebebi dağıtık bir yapıda yer alan merkeziyetsizlik içerisinde bu paydaşların aynı anda koordine olmaları ve benzer cihazlara sahip olmaları gerektiğindendir. Bu da sistemin her paydaşı zorlamayacak bir yapıda olmasını gerektirir. Bu yapı da ancak daha az paydaş ve genellikle tek bir merkezden yönetilen güçlü cihazlar ile sağlanabilmektedir. Bu sebeple bu iki seçenek tercih edildiğinde diğer bir seçenek olan merkeziyetsizlik büyük ölçüde güç kaybetmektedir.
Diğer seçeneği de değerlendirelim. Örneğin, Ethereum’un şu an yer aldığı nokta olarak değerlendirebileceğimiz güvenlik ve merkeziyetsizlik tercihi. Ethereum’un yaşadığı en büyük problemin ölçeklenme olduğu bilinmekte. Bunun sebebi ise Ethereum’un ölçeklendirmeyi hem ağın güvenliğine zarar vermeden hem de merkeziyetsizlikten vazgeçmeden gerçekleştirmek istemesidir. Dağıtık bir yapıya sahip güvenli ağlarda ölçeklendirme işlemi ağın tüm paydaşlarına yayılması açısından oldukça zordur. Bu da bu iki seçenek tercih edildiğinde ölçeklenebilirliğin önemli ölçüde zarar gördüğü anlamına gelmektedir.
Mükemmel Blokzincire Ulaşmak Mümkün Müdür?
Üçgenin ortasında yer alan nokta, üç özelliği de barınmakta ve mükemmel blokzincir yapısını ifade etmektedir. Bu yapıya ulaşmak için öncelikle merkeziyetsizlik ve güvenlik tercihlerinden taviz verilmemelidir. Bunun sebebi merkeziyetsizliğin ve güvenliğin blokzincirlerin felfesine işlemiş olmasıdır. Bu özelliklerden vazgeçmek blokzincirlerin ortaya çıkış felsefesine aykırı olmaktır. Peki diğer seçenek olan ölçeklenebilirlik sorunu nasıl çözümlenebilir?
Bu sorunu çözmenin bir yolu projede ayrışma olarak nitelendirebileceğimiz Sert Çatallanmalar’dır. Blokzincirler üzerinde sert çatallanmalar gerçekleştirmenin yanı sıra ölçeklenebilirliği sağlamak için öne çıkan farklı yöntemler bulunmaktadır. Bunlardan en popüleri “Katman 2” çözümleridir. Katman 2 çözümleri, blokzincir üzerinde yoğunluğa sebep olan işlemlerin blokzincir üzerinde ek bir katman oluşturularak orada gerçekleştirilmesi ve yalnızca başlangıç ve sonuç bakiyelerinin ana blokzincir katmanına işlenmesi temeline dayanmaktadır. Bu yöntemlerde 2. katman üzerinde, taraflar arasında ödeme kanalları oluşturulmaktadır. Bu kanallar, tüm işlemler tamamlanana kadar geçerliliğini sürdürmektedir. Yalnızca bu ağa yüklenen ilk bakiyeler ve gerçekleştirilen tüm işlemler sonucu oluşan, son bakiyeler blokzincir ağına işlenmektedir. Sözleşme süresince Lightning Network ödeme kanalında gerçekleşen işlemler ise blokzincir ağına işlenmemektedir. Bu da ağın yoğunluğunu düşürmekte ve etkili bir şekilde işlemesine olanak sağlamaktadır.
