Blokzincir teknolojisi ve kripto paralar finans dünyasını büyük ölçüde değiştirmektedir. Günümüzde tek bir merkez tarafından kontrol edilen ve yönetilen organizasyonların yerini merkezsiz organizasyonlar almaya başlamıştır. Bu alandaki ilk çalışmalardan biri merkeziyetçilik yapısını, doğası gereği reddeden kripto para sektöründe gerçekleşmiştir. Merkezsiz kripto paralar fikrinden esinlenen Stephan Tual, Simon Jentzsch ve Christoph Jentzsch; 2016 yılında DAO (Merkezsiz Otonom Organizasyonlar) fikri ortaya atmış ve “The DAO”yu kurmuştur. Merkezsiz otonom organizasyonlar, akıllı sözleşmeler içerisine kodlanmış kurallar çerçevesinde işlem görmektedir. Bir merkezsiz otonom organizasyonun ya da uygulamanın tüm işlem kayıtları ve kuralları blokzincirde şeffaf bir şekilde saklanmaktadır. DAO’lar merkeze bağlı ve sürekli iletişim halinde bulunan insanlar tarafından yönetilen ve hiyerarşik düzene göre işleyen organizasyonların aksine, belirli bir merkezi olmayan ve kodlara işlenmiş protokoller aracılığı ile çalışan organizasyonlardır. Geleneksel kuruluşlar içerisinde birçok hiyerarşik yapı ve bürokrasi katmanı bulundurmaktadır. DAO’larda ise hiçbiri yoktur. Bu şekilde merkezi organizasyonlardaki ekstra maliyet ve insan gücü de ortadan kaldırılmaktadır.
Merkezsiz Otonom Organizasyonların Amacı
DAO’nun yapılmasının amacı; geliştiricilerin, karar verme gücünü otomatik bir sistemin ve kitle halindeki topluluğun eline vererek insan hatasını ya da büyük yatırımcı fonlarının manipülasyonunun ortadan kaldırılabilecek olmasıdır. Bir DAO oluşturulduğunda tek bir kişi ya da kurum tarafından kontrol edilemez ve yönetilemez ve bir katılımcı topluluğu tarafından yönetilir. Katılımcılar sahip oldukları varlıklar tutarında oy verebilme gibi haklara sahiplerdir. Bu şekilde DAO’lar açık işbirliği için bir sistem sağlamaktadırlar. Bu sistem, bireylerin ve kurumların birbirlerini tanımasını ya da güvenmesi gerektirmeden işbirliği yapmasına olanak sağlamaktadır.
DAO Örnekleri
İlk ağlardan biri olmasına rağmen, Bitcoin ağı bir DAO örneği olarak kabul edilebilir. Merkezi olmayan bir şekilde çalışması ve katılımcılar arasında bir hiyerarşi olmaksızın fikir birliği ile kararların alınması bu açıdan Bitcoin’i bir DAO örneği yapmaktadır.
Anlık ödemeler ve gizli işlemler sunan açık kaynaklı, eşler arası bir kripto para birimi olan DASH, en çok bilinen ve en başarılı DAO projelerindendir. Dash DAO'da kararlar, dünyadaki herkesin bir parçası olabileceği merkezi olmayan bir ağ olan “Masternode” ağı tarafından alınır. Şu anda dünya çapında mevcut yaklaşık 5000 anonim masternode bulunmaktadır. DAO'nun ana avantajlarından biri, merkezi bir saldırı yada başarısız olacağı tek bir noktasının olmamasıdır. Birçok katılıcımcısı yani birçok karar vericisi bulunmaktadır. Hiyerarşik bir yapıya sahip geleneksel bir organizasyonda, hiyerarşinin başını ya hackleyerek ya da kanunla organizasyon sonlandırılabilmektedir. Ancak Dash DAO'da merkezi bir hiyerarşi olmadığından, sistemin sonlanmasını sağlayacak tek bir unsur bulunmamaktadır.
Aragon Network
Aragon Network, kullanıcıların Ethereum cüzdanlarını kullanarak bağlandığı ve kendi topluluklarını oluşturabildiği bir platformdur. Platform üzerinde kullanıcılar oluşturdukları topluluklar ile finansman, oylama, anlaşmalar, ödemeler, ödül sistemleri kurabilmektedir. Aragon kullanarak merkezsiz topluluklar oluşturan projeler arasında Decentraland bulunmaktadır. Kullanıcılar, burada platformun geleceği hakkında toplu kararları gücünü Aragon Network’ten alan MANA tokeni ile gerçekleştirebilir.
Daonuts
Daonuts, çevrimiçi toplulukları geliştirmek için bir takım online araçlar sunan bir DAO platformudur. Topluluk, DAO’ların temel ortaya çıkış fikrinde olduğu gibi, platforma neyin katkı oluşturduğuna karar verir. Bu şekilde topluluk anketleri oluşturularak herhangi bir konuda sonuca varılır. Topluluk anketlerinde oy kullanabilmek için katkı puanı adı verilen tokenler gerekmektedir. Bu katkı puanı, Daonuts için Ethereum blok zincirinde iki token olarak belirtilmiştir. Transfer edilmeyen diğer bir ifade ile başkasına devredilemeyen token, katkı puanının kendisini temsil eder ve oy vermek için kullanılabilir. Transfer edilen diğer bir ifade ile devredilen tokenler ise, topluluk içerisinde para birimi olarak kullanılır. Bu tokenler, topluluk içinde şu alanlarda harcanabilir:
- Gelişmiş özelliklere sahip abonelikler
- Diğer üyeleri içerikleri için ödüllendirmek
- Platformun sahip olduğu belirli topluluk varlıklarının geçici kontrolünü satın almak.
THE DAO
DAO'nun en eski örneklerinden biri “The DAO"’dur. 2016 yılında ortaya çıkarılan The DAO, yatırımcılar tarafından yönetilen bir tür merkezi olmayan girişim sermayesi fonuydu. Buradaki amaç, şirketlere yeni bir iş modeli sağlamaktı. Model, Ethereum blokzinciri üzerinde yapılandırılmakta ve akıllı sözleşmeler ile çalışmaktaydı. Bu organizasyonlarda yatırım kararları tek bir kişiye ya da yatırımcı grubuna ait olmadığı için herhangi bir yatırım kararında herkesin oyu alınmaktaydı. Yatırımcılara paralarını tutmaları yerine onlara DAO tokenleri verilmekteydi. DAO tokenleri, ilk coin arzı (ICO) ile satıldı ve bu tokenler fonda bir varlık sahipliği ve oy hakkı sağladı. Bu tokenlar sayesinde yatırımcılar projelere finanse edecekleri oranda oy verebilir, proje kar ettiğinde ise ödüllendirilmekteydiler. Oy kullanmamaları halinde de diledikleri zaman fonlarını çekebilirlerdi.
