Dijital para birimlerinin bazı avantajlarının kullanılması amacıyla, ulusal merkez bankalarının kontrolü altında, Merkez bankası dijital para birimlerinin (CBDC) kamunun hizmetine sunulmasına yönelik girişimler son zamanlarda iyice hız kazandı.
Bitcoin gibi kripto para birimlerinin ana akıma dahil olması, milyonlarca insanın kripto para ekosistemini benimsemesi, özellikle ABD dolarına sabitlenen koinlerin kullanımının yüksek enflasyonun da etkisiyle günbegün birçok ülkede artış göstermesi, kripto para birimlerinin hızlı ve ucuz transferler için avantajlı olması gibi nedenler dünyanın dört bir yanında birçok ülkedeki finans otoritelerinin CBDC'lere yönelik olumlu yönde motivasyonuna yol açtı. Bazı finans çevreleri CBDC'ye olan ilginin 2019'da Facebook'un Libra adlı kendi dijital para birimini oluşturacağı ve potansiyel olarak iki milyardan fazla kullanıcısı için yeni bir ödeme seçeneği sunacağını duyurmasıyla daha da yoğunlaştığını belirtiyor. Ülkelerin finans otoritelerinin dijital para birimlerine yönelik ilgisinin artışının diğer nedenleri arasında ise, bazı ülkelerde nakit kullanımının gözle görülür şekilde azalması, kara para aklama, terör finansmanı ve diğer onaylanmamış işlemler gibi yasadışı faaliyetlerin engellemesine yardımcı olabilmesi, vergi kaçakçılığının engellenmesi, finansal sektörde teknolojik yeniliklere olan ilginin had safhaya çıkması gösterilebilir.
IMF'ye göre yaklaşık 100 ülke merkez bankası dijital para birimlerini etkin olarak her yönüyle değerlendiriyor. Bazı ülkeler CBDC’leri kullanıma sunmaya başladı bile. Örneğin dijital para birimi (CBDC) olan Dijital Yuan'ı Ekim 2020'de dört şehirde ve Kış Olimpiyatları merkezlerinde piyasaya süren Çin Merkez Bankası Kasım 2020'de Dijital Yuan’ı altı pilot şehirde daha piyasaya sürmüştü. Nisan 2022'de ise Çin Merkez Bankası’ndan pilot listeye 11 şehrin daha ekleneceği bilgisi gelmişti. Ağustos 2022’nin başında ülkenin Merkez Bankası Para Politikası Departmanı Direktörü olan Zou Lan, düzenlediği basın toplantısında, Dijital Yuan pilot programı kapsamının belirli bir hızla genişletileceğini ifade etmiş, Dijital Yuan’ın halihazırda 23 şehirde mevcut olduğunu söylemişti. ABD’de de CBDC konusunda 2022 yılı içinde ilerleme kaydedildi. Nitekim Mart ayında ABD Başkanı Joe Biden tarafından imzalanan kripto para kararnamesinde ABD CBDC’si için ulusal çıkarlar konusunda uzlaşılması durumunda FED tarafından bir CBDC ihracının gerçekleştirebileceğine ilişkin olumlu sinyaller verildi.
Kripto varlıkların son yıllarda kullanımının yaygınlaşması, merkez bankalarının para arzı ve ödeme sistemleri üzerindeki kontrollerini kaybetmekten endişe duymalarına yol açtı. Herhangi bir merkezi ya da kamu kurumu tarafından denetlenmeyen ödeme biçimlerinin yaygınlaşması gibi faktörler merkez bankaları tarafından kendilerine yönelik tehdit olarak görülebiliyor. Zira bu durumun merkez bankalarının para arzı ve ekonomik istikrar üzerindeki kontrolünü zayıflatabileceği şeklinde düşünceler korku iklimi oluşturuyor. Tüm bunların ışığında CBDC'lerin faydalı olduğunu düşünen finans otoriterlerinin sesinin daha gür şekilde çıktığı gözlemleniyor.
Bitcoin’in CBDC’lerle ilişkisi bariz şekilde görülebiliyor. Nitekim geçtiğimiz hafta Brezilya Merkez Bankası Direktörü Fabio Araujo, Bitcoin’i yeni kritik ürünlerin ortaya çıkmasını sağlayan finansal bir yenilik olarak nitelendirerek CBDC’lerin araştırmaya başlanmasını tetiklediğini belirtti.
Onlarca ülkenin merkez bankası yetkilileri CBDC’lerin dünyanın bazı bölgelerindeki sistemlere kıyasla daha düşük maliyetler ve daha hızlı ödeme anlaşmaları da dahil olmak üzere, genellikle sabit koinlere atfedilen faydaları kapsadıklarına inanmakta. Bununla birlikte CBDC kullanımlarının finansal krizlerin ardından ekonomik teşvikler sağlamak gibi birtakım katkılarının olabileceğine dair düşünceler de mevcut. Ayrıca CBDC'lerin değerinin kullanılan ülkenin para birimine sabitlenmesiyle daha istikrarlı ve güvenli olacak şekilde kullanım sağlayacağı şeklinde yorumlar sıkça dile getiriliyor. CBDC’lerin araştırılmasını destekleyen önemli kurumlardan birisinin de IMF olduğu biliniyor. Nitekim IMF Başkanı Kristalina Georgieva, kaleme aldığı bir yazısında “CBDC'ler ihtiyatlı bir şekilde tasarlanırsa, potansiyel olarak daha fazla esneklik, daha fazla güvenlik, daha fazla kullanılabilirlik ve özel dijital para biçimlerinden daha düşük maliyetler sunabilirler. Bu durum, doğası gereği değişken olan desteksiz kripto varlıklarla kıyaslandığında açıkça görülmektedir. Daha iyi yönetilen ve düzenlenen sabit koinler bile istikrarlı ve iyi tasarlanmış bir merkez bankası dijital parası karşısında yetersiz kalabilir.” ifadesini kullandı. Georgieva, Mart 2022’de Atlantik Konseyi’nde yaptığı konuşmada da “Paranın tarihi yeni bir döneme giriyor. Ülkeler geleneksel para ve finans sistemlerinin önemli yönlerini korumaya çalışırken bir yandan da yeni dijital para biçimlerini deniyorlar." şeklindeki görüşleriyle bir kez daha CBDC çalışmalarına işaret etti. IMF’in yanı sıra birçok finans devi de CBDC’ler konusunda olumlu bakış açısına sahip. Örneğin Bank of America Ekonomisti Anna Zhou, “CBDC’ler, kripto para birimlerinin olumsuz yan etkileri olmadan parasal işlemleri iyileştirmenin faydalarını sunuyor.” ifadeleriyle gündeme gelmişti.
CBDC'lerle ilgili belirli endişeler de yok değil. Bunlardan biri CBDC’lerin geleneksel bireysel bankacılık üzerindeki potansiyel etkisine yönelik bazı endişeleri kapsıyor. Bu görüşe göre finansal istikrarsızlığın yaşandığı dönemlerde, bankadan kaçışlar başlayabilir. Şöyle ki nakit paraya olan talep artış gösterebilir. Bu buhranlı zaman dilimlerinde CBDC, nakit parayla birlikte iyi bir alternatif olarak gündeme gelebilir. Bunun neticesinde de mevduatlardan CBDC’ye doğru bir yönelme sürpriz olmayacaktır. Bu geçiş hızlandığı takdirde sistem istikrarının bozulabilme ihtimali ortaya çıkabilir. Söz konusu senaryoya önlem amaçlı olarak bir merkez bankasının tüketici harcamalarını etkin bir şekilde kontrol etme imkanına sahip olduğu durumlarda ise potansiyel olarak temel hak ve özgürlüklerin kısıtlanmasının ortaya çıkabileceği düşünülüyor. CBDC’lere yönelik bir başka endişe de dijital cüzdanlara erişimi olmayan özellikle yaşlı kişilerin bazı haklardan mahrum kalması olasılığını kapsıyor.
CBDC artık teknolojik fizibiliteden ziyade hangi ekonomik faydaları sağlayabileceği ve bu faydaları en üst düzeye çıkarmak için nasıl tasarlanabileceği şeklindeki sorularla gündeme geliyor. Nitekim Avustralya, Jamaika, Fransa, İsviçre, İsveç, Kanada, Tayland, Nepal, Birleşik Krallık, Rusya, İsrail ve diğer birçok ülke kendi yöntemleriyle bir CBDC'ye sahip olmanın faydalarını anlamaya çalışıyor. Bu ülkelerin aksine Ağustos ayı başında Japonya’dan CBDC’lere yönelik farklı bir açıklama geldi. Japonya Merkez Bankası hükümetin şu anda bir merkez bankası dijital para birimi (CBDC) çıkarmasının teknik olarak mümkün olmadığı sonucuna vardığını duyurdu. Japonya Merkez Bankası, Japon vatandaşlarının çoğunluğunun CBDC'leri önemsemediğini zira vatandaşların halihazırda birçok düşük maliyetli, verimli internet bankacılığı hizmetine ve dijital ödeme araçlarına yaygın erişime sahip olduklarını açıkladı.
Türkiye’nin dijital parası üretilecek mi?
Ülkemizde de Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın; HAVELSAN, ASELSAN ve TÜBİTAK BİLGEM ortaklığıyla Dijital Türk Lirası Sistemi Geliştirme Projesi devam ediyor. Dijital Türk lirası kullanımının öncelikle projede iş birliği yapan kurumların çalışanları tarafından pilot uygulama olarak kullanılması planlanıyor. Son olarak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı Şahap Kavcıoğlu, Temmuz ayı sonundaki “Enflasyon Raporu 2022-II” bilgilendirme toplantısında dijital para ile ilgili çalışmaların sürdüğünü vurguladı. Kavcıoğlu, “Dijital parayla ilgili geri adım yok. Çalışmalarımız çok başarılı ve yoğun bir şekilde devam ediyor. Sona doğru geliyoruz. Tam tarihi daha sonra vereceğiz, dolayısıyla dijital para noktasındaki çalışmalarımız olumlu bir şekilde devam ediyor. Geri adım söz konusu değil.”şeklinde konuştu.
Merak edilen sorulardan biri de CBDC’lerin sabit koinler üzerindeki etkisinin ne olacağı yönünde. Bu konuda farklı görüşler mevcut. Bir kısım finans uzmanı özellikle ABD’nin çıkartacağı bir CBDC’nin sabit koinlere olan ihtiyacı ortadan kaldırabileceğini öne sürerken, bazı uzmanlar CBDC’nin dijital finansal ekosisteminde hükümetlerin kripto paraları regüle etmesi halinde sabit koinlerle bir arada var olabileceğini düşünüyor.
Yararlanılan Kaynaklar: REUTERS, AA, Euronews, Financial Times, Cointelegraph, Cnbc, City-Journal, IMF, Cryptonomist
