Projenin Adı: NEO
Projenin Belirteci: NEO
Projenin İnternet Sitesi: https://neo.org/
Projenin Twitter Adresi: https://twitter.com/neo_blockchain
Projenin İzahname Adresi: İzahname için buraya tıklayabilirsiniz.
A. NEO Nedir?
NEO, akıllı sözleşmelerin ve dijital varlıkların geliştirilmesini sağlayan bir blokzincir platformudur. Çin’in halka açık ilk blokzincir platformu olarak kabul edilen NEO, merkeziyetsiz bir akıllı ekonomi sistemi inşa etmek için akıllı sözleşmelerin kullanımıyla dijital varlıkların yönetimini kolaylaştırmayı amaçlamaktadır. NEO kelimesinin açılımı eski Yunan dilinden gelmekte ve “yeni”, “modern” ve “genç” olarak çevrilmektedir. 2014 yılında “Antshares” adıyla piyasaya sürülen NEO, akıllı sözleşmelerin yanı sıra merkeziyetsiz uygulamaları (DApp) ve ICO’ları (Koinin İlk İhracı) da desteklediği için sunduğu benzer işlevler nedeniyle Ethereum’a benzetilmektedir.
NEO, kendisini yeni nesil internetin temeli olma hedefine sahip “hızla büyüyen ve gelişen” bir ekosistem, yani dijitalleştirilmiş ödemelerin, kimliklerin ve varlıkların bir araya geldiği yeni, akıllı bir ekonomi olarak tanıtmaktadır.
B. NEO Neler Sunmaktadır?
NEO’nun diğer kripto paralara nazaran kendini öne çıkardığı “Akıllı Ekonomi” sistemi dijital varlıklar, dijital kimlikler ve akıllı sözleşmelerden oluşur. NEO, akıllı ekonominin kullanılmasıyla fiziksel varlıkları da blokzincirde dijital bir varlık haline getirmeyi mümkün kılmaktadır. Dijitalleştirildikten sonra bu varlıkları herkes blokzincire kaydedebilir ve merkezi olmayan, şeffaf, güvenilir ve izlenebilir bir sistemin avantajlarından yararlanır.
NEO blokzincirinde, kullanıcılar birden fazla varlık türünü kaydedebilir, alım-satımını yapabilir ve dolaşıma sokabilmektedir. Buna, tokenleştirme denmektedir. Tokenleştirme, bir varlık sahipliğini veya hakkını, blokzincirdeki dijital bir varlığa veya tokene dönüştürme faaliyetidir. Tokenleştirme, düzenlenmiş finansal araçlara (Hisse senetleri, tahviller), maddi varlıklara (Gayrimenkul, altın) ve fikri mülkiyetlere (Şarkı, görsel) ve daha fazlasına uygulanabilir. NEO, fiziksel varlıkların tokenleştirilmesini sağlayarak küresel ölçekte geniş bir erişimi ve azalan ödeme sürelerini kullanıcılarına sunmaktadır.
Dijital ve fiziksel varlıklar arasındaki bağlantının kanıtlanması ise dijital kimlik ile mümkün olmaktadır. NEO'da, bir dizi X.509 uyumlu dijital kimlik standardı uygulanmaktadır. “Web Of Trust (Güven ağı)” özelliğine sahip olması ile de uçtan uçta şifreli veri saklanması sağlanabilmektedir. Bu sayede de dijital kimlikler, kimlik doğrulaması, yüz özellikleri, parmak izi, ses, SMS ve diğer çok faktörlü kimlik doğrulama yöntemlerini içerir.
Tüm bu altyapının çalışmasını sağlamak için geliştiriciler akıllı sözleşmeler kullanmaktadır. NEO’nun bir diğer avantajı ise C#, VB.Net, F#, Java, Kotlin, Python gibi çeşitli popüler programlama dillerinin kullanılmasına izin vererek geliştiricilerin, akıllı sözleşmeleri oluşturmalarını ciddi anlamda kolaylaştırmaktır. Herhangi bir programlama dilini kullanma seçeneği ise NEO'nun Evrensel Blokzincir Sanal Makinesi (NeoVM) sayesinde yapılır.
Akıllı Ekonomi sistemi sayesinde sunduğu özelliklerin yanı sıra NEO’nun tercih edilmesini sağlayan önemli iki özellik daha bulunmaktadır:
- NEO platformu, ICO’ları ve merkeziyetsiz uygulamaları (Dapp’leri) desteklemektedir. NEO blokzinciri üzerinde dünyanın her yerinden erişilebilen, merkezsiz bir şekilde çalışan kontratlar ya da uygulamalar oluşturabilmekte ve herkesin kullanımına açabilmektedir.
- NEO, Ethereum'un İş İspatı (Proof of Work) mutabakatından esinlenerek geliştirilmiş bir Delege Edilmiş Bizans Hata Toleransı (dBFT) mutabakatına sahiptir. DBFT mutabakatını, yazının devamında detaylı olarak inceleyeceğiz. Kısaca, bu mutabakat sayesinde NEO, saniyede yaklaşık olarak 1.000 işlem gerçekleştirebilmektedir.
C. NEO Teknolojisi
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi NEO, Delege Edilmiş Bizans Hata Toleransı (dBFT) mutabakatını kullanmaktadır. Bir blok oluşumunun yaklaşık 15 ila 20 saniye sürdüğü NEO dBFT mutabakatında, işlem hacmi yaklaşık 1.000 TPS'ye (saniyedeki işlem hızı) kadar çıkabilmektedir. Uygun optimizasyonu sayesinde, büyük ölçekli ticari uygulamaları da desteklemesine izin veren 10.000 TPS'ye ulaşma potansiyeli vardır.
Blokların doğrulanmasını ve işlemlerin gerçekleştirilmesini sağlayan gruba “Profesyonel Doğrulayıcılar” denmektedir. “Konuşmacı (The Speaker)” adı verilen, ağda rastgele seçilen bir doğrulayıcı (node), blok doğrulayıcısı (validator) rolünü üstlenir. Doğrulanmayı bekleyen işlemlerden yeni bir blok oluşturan Konuşmacı, Profesyonel Doğrulayıcılar’dan biri olan “Temsilciler” arasından seçilmektedir. Bu sürece yalnızca Temsilciler katılabilir ve bunlardan n sayıda olabilir, ancak bir seferde yalnızca 1 Konuşmacı seçilir. Yani (n-1) Temsilciler için her zaman bir Konuşmacı vardır. Temsilcilerin seçimi, ağın güvenliğini sağlamak için rastgele yapılır. Konuşmacı, işlemleri, seçilen Temsilciler’e gönderir. Tüm işlemleri takip etmeleri ve bunları ağa kaydetmeleri beklenir. Temsilciler, veri doğruluğunu ve Konuşmacı’nın dürüstlüğünü test etmek için aldıkları işlemleri paylaşmakta ve karşılaştırmakta özgürdür.
Temsilci olmak için, ağa hizmet etme taahhüdü olarak 1.000 GAS'a sahip olmak gerekmektedir. Pay İspatı (Proof of Stake) mutabakatına da benzer şekilde, kötü niyetli doğrulayıcılar ağda yanlış bir işlem yapmaya kalkarsa, 1.000 GAS kaybetmeyi göze almaktadır. Aynı şekilde, Delege Edilmiş Pay İspatı mutabakatında olduğu gibi bir oylama süreci kullanılarak, NEO token sahipleri Temsilciler için oy kullanma hakkına sahiptir.
İşlem onaylarını ve blok doğrulamasını yapan doğrulayıcılar, işlem ücreti olarak GAS şeklinde ödül almaktadırlar. DBFT mutabakatındaki işlemlerle ilgili verilerin, çoğu Temsilci tarafından kabul edilmesi gerekmektedir. Temsilcilerin %66’sından fazlası, Konuşmacı’nın bloğu hatasız bir şekilde doğruladığından eminse, blok, sistem tarafından blokzincire eklenir. Ancak, Temsilcilerin yalnızca %33'ü (ya da daha azı) Konuşmacı ile aynı fikirdeyse, ağdaki Temsilcilerin en az 2/3'ünün onayı gerektirdiği için blok doğrulanmaz. Konuşmacı’nın şüpheli bir hareketi ağ tarafından fark edildiyse, Temsilciler arasından farklı bir Konuşmacı seçilir.
Bunun yanı sıra, yukarıda da belirttiğimiz gibi NEO, birden çok programlama diline erişim sağlayarak geliştirici dostu bir blokzincir olarak karşımıza çıkmaktadır Geliştiricileri yeni programlama dilleri veya araçları öğrenmeye zorlamak yerine, “blokzincir teknolojisini geliştiricilere getirmek” gerektiğine inanmaktadır. Geliştiriciler, C#, Python, Go, TypeScript ve Java ile akıllı sözleşmeleri yazabilir, derleyebilir ve dağıtabilir. Daha sonrasında akıllı sözleşmeler, NEO'nun evrensel sanal makinesi olan NeoVM içinde yürütülebilir. Yeni N3 ağı için yükseltilen NeoVM, önceki nesle göre önemli performans iyileştirmeleri sağlarken, bazı komut seti çalışma süreleri 16 kata kadar iyileştirmiştir. NeoVM, diğer uygulamalara veya zincir dışı senaryolara kolay entegrasyon sağlayan modüler bir mimari kullanmaktadır.
Ayrıca NEO, dağıtık bir depolama protokolü olan NeoFS’yi kullanmaktadır. NEO blokzincir entegrasyonu göz önünde bulundurularak oluşturulan NeoFS, kullanıcılara verileri üzerinde tam kontrol sağlayarak üçüncü taraf depolama sağlayıcılarından uzaklaşmayı amaçlamaktadır. Herhangi bir NEO kullanıcısı, NeoFS ağına katılabilir ve diğer kullanıcılara depolama kaynakları sağlamak için ödeme alabilir veya verilerini NeoFS'de depolayabilir. Bu hizmet, merkeziyetsiz uygulamalara (DApp’lere) izin veren NEO akıllı sözleşmeleriyle çalışmak üzere tasarlanmıştır. Kullanıcılar, GAS tokenleri karşılığında depolama alanı kiralayabilir veya ağda dosya depoyabilir. NEO'nun geleceği inşa etme taahhüdünü temsil eden NeoFS, merkeziyetsizlik ve gerçek dünya entegrasyonunun faydalarını bir araya getirerek kullanıcılara ve geliştiricilere benzersiz veri depolama kontrolü sunmaktadır.
D. NEO Ekip ve Şirket
NEO (eski adıyla Antshares), 2014 yılında Da HongFei ve Erik Zhang tarafından kurulmuştur. Her ikisi de, blokzincirin benimsenmesini teşvik etmeyi amaçlayan NEO Vakfının başkanı olarak görev yapmaktadır. İnternetin harika bir icat olmasına rağmen birçok kusuru olduğunu ve bu, günlük tüketicilerin her zaman kendi verileri üzerinde kontrol sahibi olamayacakları anlamına geldiğini söyleyen Hongfei, blokzincir uygulamalarının sonunda “ana akım” olacağına inanan bir girişimcidir. Zhang ise, NEO blokzincirinde kullanılan Delege Edilmiş Bizans Hata Toleransı (dBFT) algoritmasının yazarıdır.
2015 yılında GitHub'da açık kaynaklı hale getirilen NEO’nun, Eylül 2015'te izahnamesi yayınlanmıştır. 2017'de Antshares'ten NEO'ya yeniden markalaşmasından bu yana, projenin vizyonu, dijitalleştirilmiş varlıkları yayınlamak ve yönetmek için blokzincir teknolojisini ve akıllı sözleşmeleri kullanarak “akıllı bir ekonomi” yaratmaktır.
E. NEO Dijital Varlık Ekonomisi
Toplamda 100 milyon arzı olan NEO’nun, bu yazının yazıldığı tarih (27 Nisan 2021) itibarıyla dolaşımda 70.5 milyon arzı bulunmaktadır. NEO’nun toplam arzının yaklaşık %50'si NEO Vakfı tarafından NEO ekosisteminin gelişimini teşvik etmek için ayrılmıştır. NEO sahipleri, platform üzerinde oylama hakkına sahiptir.
27 Nisan 2021 itibarıyla toplam piyasa değeri 6.62 milyar dolara ulaşan 70.538.831 adet NEO dolaşımdadır.
Ödenmesi gereken işlem ücretleri ise platformda üretilmiş bir diğer dijital varlık olan GAS ile karşılanmaktadır. Kullanıcılar, akıllı sözleşmeler yapmak ve yürütmek için de GAS üzerinden ödeme yapmaktadır. NEO blokzinciri için bir yakıt görevi görecek şekilde tasarlanan GAS'in toplam arzı 100 milyon GAS’dir.
F. NEO İş Birlikleri
Blokzincir Tabanlı Hizmetler Ağı (BSN): 22 Temmuz 2020 tarihinde NEO, blokzincir projeleri ve şirketleri için düşük maliyetli bir platform sağlayarak dijital bir ekonomi oluşturmayı amaçlayan küresel bir altyapı olan BSN ile bir iş birliği duyurmuştur.
Celer Network: 18 Eylül 2019 tarihinde NEO ve Celer Network, NEO’nun merkeziyetsiz uygulamalarının (DApp’lerinin) ölçeklenebilirliğini ve kullanılabilirliğini iyileştirmek için Celer Network’ün ikinci katman ölçeklendirme çözümlerini NEO’nun Dapp ekosistemine entegre etmek için bir iş birliği gerçekleştirmiştir. Ek olarak, NEO Vakfı, Celer Network'teki ana doğrulayıcılardan biri olmayı kabul etmiştir.
Travala: 12 Temmuz 2019 tarihinde NEO, tüketicilerin geleneksel ödeme yöntemlerine ek olarak çeşitli kripto para birimleriyle dünya çapında 2 milyondan fazla otel ve konaklama rezervasyonu yapmasını sağlayan blokzincir tabanlı bir seyahat acentesi olan Travala'nın küresel olarak büyümesine ve pazarlamasına katkıda bulunmak için Travala.com ile bir iş birliği gerçekleştirdiğini duyurmuştur. Böylelikle Travala, NEO EcoFund tarafından desteklenen projelerden biri olmuştur. Gerçek dünya kullanım durumlarını teşvik etmeyi amaçlayan NEO EcoFund yatırımı, altı ay içinde geliştirici ekibini ikiye katlamak amacıyla Travala.com için ayrılan fonlarla genişlemesine yardımcı olmuştur.
G. NEO Değerlendirme
Akıllı sözleşmelere, merkeziyetsiz uygulamalara (DApp) ve ICO’lara olanak sağlayan bir platformun kripto ekosistemi için özel bir ihtiyaç olduğu zaten her geçen gün kanıtlamaktadır. NEO, bu olanakları sağlarken aynı zamanda geliştiricilerin birçok dilde kodlamalarına izin vererek, geliştiricilerin ve platformun önünü önemli ölçüde açmaktadır.
Ayrıca, blokzincir teknolojisini ödemelerin ötesine taşımayı hedefleyen NEO, piyasaya sürülmesinden bu yana blokzincir endüstrisinde hızlı bir şekilde popülerlik kazanan kripto paralardan biridir. Delege Edilmiş Bizans Hata Toleransı (dBFT) mutabakatı sayesinde işlem hacmi 1.000 TPS'ye yakındır. Bunun yanı sıra, İş İspatı (Proof of Work) mutabakatında kullanıldığı gibi bir enerji harcamasına gerek yoktur. Bu sebeple, kullanıcılara ve doğrulayıcılara sürdürülebilirlik ve ölçeklenebilirlik açısından çeşitli avantajlar sunmaktadır. NEO’nun akıllı ekonomi sistemi sayesinde ise varlıklar, NEO blokzincirinde açık, merkezi olmayan, güvenilir, izlenebilir ve şeffaf bir şekilde aracılardan ve bunların ilgili maliyetlerinden bağımsız olarak kolayca dijitalleştirilebilmektedir ve platforma kaydedilen bu varlıklar, doğrulanmış bir dijital kimliğe sahip olarak korunmaktadır.
