Projenin Adı: Cardano
Projenin Belirteci: ADA
Projenin İnternet Sitesi: https://cardano.org/
Projenin Twitter Adresi: https://twitter.com/Cardano
Projenin İzahname Adresi: İzahname için buraya tıklayabilirsiniz.
A. ADA Nedir?
Cardano, amacının "değişim yaratanların, yenilikçilerin ve vizyonerlerin" olumlu küresel değişimlerde bulunmasına izin vermek olduğunu söyleyen, katmanlı mimarisi aracılığıyla yüksek düzeyde ölçeklenebilirlik ve güvenlik sunan bir akıllı sözleşme platformudur. Cardano, bilim felsefesinden yaratılan ve akademik araştırmalar üzerine kurulan ve kar amacı gütmeyen vakfı ile protokollerini yayınlanmadan önce gözden geçirmek için Edinburgh Üniversitesi ve Tokyo Teknoloji Enstitüsü de dahil olmak üzere çeşitli üniversitelerden akademisyen ve bilim adamlarından oluşan bir ağ oluşturmuştur.
B. ADA Neler Sunmaktadır?
Cardano’nun güçlü yanları arkasında akademik ve bilimsel felsefesi yer almaktadır. Cardano'yu geliştiren ekip, altta yatan teknoloji için 90'dan fazla izahname yayınlayarak, üzerinde dünya genelindeki uzmanların yorumlarını da bulundurmaktadır. Projenin, geliştirilen tüm teknolojinin hakemli bir araştırma sürecinden geçmesini sağlaması cesur fikirlerin doğrulanmadan önce sorgulanabileceği anlamına gelmektedir. Cardano ekibine göre, bu akademik titizlik, blokzincirinin dayanıklı ve istikrarlı olmasına yardımcı olarak potansiyel eksikliklerin önceden tahmin edilebilmesi olasılığını artırıyor. 2020'de Cardano, blokzincirini diğer büyük blokzincirlerinden "50 ila 100 kat daha merkeziyetsiz" hale getirmeyi amaçlayan bir Shelley güncellemesi düzenledi. O zamanlar Hoskinson, bunun yüzlerce varlığın ağında çalışmasının önünü açacağını tahmin etmişti.
Buna ek olarak, Cardano ekibi, hem son kullanıcıyı hem de regülatörleri düşünerek bu projeyi inşa ettiklerini söylemektedir. Blokzincir teknolojisi temelinde merkeziyetsizlik ilkeleriyle birlikte düzenleme ihtiyacını da dengeleyen orta bir zemin bulmaya çalışmak istediğini belirten Cardano’nun en önemli amaçlarından biri, blokzincirdeki üç ana unsuru geliştirmektir: ölçeklenebilirlik, birlikte çalışılabilirlik ve sürdürülebilirlik.
C. ADA Teknolojisi
Cardano'nun kurucusu Charles Hoskinson'a göre, üç nesil blokzincir vardır:
- İlk nesil Bitcoin, yani Hoskinson’ın deyimiyle dijital altındır.
- İkinci nesil Ethereum’dur,
- Üçüncü nesil ise birinci ve ikinci nesildeki eksikliklerin giderildiği, ilk iki neslin olumlu yönlerinin alındığı Cardano’dur.
Cardano, blokzincirdeki üç temel sorun olan ölçeklenebilirlik, birlikte çalışılabilirlik ve sürdürülebilirliği çözmek için farklı sistemler üzerinde yoğunlaşmıştır.
Cardano, yüksek ölçeklenebilirliği ve güvenliği, katmanlı mimarisi ile sunmaktadır. Cardano’nun platformu iki katmandan oluşur:
- Cardano İşlemci Katmanı (CSL): Cardano'nun kripto para birimi olan ADA'yı kullanan işlemleri çözmek için kullanılır.
- Kontrol Katmanı: Akıllı sözleşmeler için kullanılmaktadır. Cardano'nun hiyerarşik yapısı, bir değişim aracı olarak kullanılmasını ve akıllı sözleşmeler üretilmesini sağlar.
Cardano ekibi, saniyedeki işlem hızını (TPS) arttırmak için Pay İspatı (PoS) protokolünü kullanan bir algoritma olan Ouroboros mutabakatını geliştirmiştir. Ouroboros, enerji kullanımını ve yeni blok oluşumu süresini azaltmak için özelleştirilmiştir.
Ouroboros, koinlerin ekosistemdeki dağılımına bakar ve zamanı dönemlere böler. Her dönem daha sonra zaman dilimlerine (epoch) bölünür. Daha sonra her zaman dilimi, rastgele seçilen kendi zaman dilimi liderine sahip olur. Zaman dilimi lideri, blokzincire eklenen blokları oluşturanların kendileri olması anlamında İş İspatı (PoW) protokolündeki madenciler gibi davranır. Fakat kendi zaman dilimleri boyunca sadece bir blok oluşturabilirler ve işlemleri onaylayarak bu bloklara girerler. Bir zaman dilimi lideri bir şekilde şansını kaçırır ve bloğu oluşturamazsa, fırsatını kaçırır ve tekrar zaman dilimi lideri olana kadar beklemek zorunda kalır. Bir veya daha fazla zaman diliminin boş kalması (oluşturulan bloklar olmadan) normaldir, ancak bu sebeple bazı zaman dilimleri boş kalsa da blokların çoğu (%50’den fazlası) üretilmek zorundadır.
Görüldüğü üzere, zaman dilimi liderlerinin ekosistemde oynayacakları çok önemli bir rol vardır. Cardano'da %2’lik bir oranla koin sahibi olan kişiler seçmen olarak adlandırılır ve bir sonraki dönem için zaman dilimi liderlerini seçenler onlardır. Aynı zamanda koin sahiplerinin sistemde ne kadar çok koini varsa, zaman dilimi liderleri olarak seçilme şansı da o kadar artar. Ouroboros mutabakatı sayesinde dönemlerdeki zaman dilimi sayısı arttırılarak birden fazla dönem aynı anda paralel olarak yürütülebilmektedir. Bu nedenle de Cardano, yüksek ölçeklenebilirliğe sahiptir.
Cardano’nun ikinci en önemli özelliği ise RINA (Recursive InterNetwork Architecture) modelini kullanmasıdır. Bu model sayesinde ağ bandı genişliği (bandwidth) sorununu ortadan kaldırarak ölçeklenebilirlik arttırılıyor. Blokzincirler P2P (eşler arası) ağlarda saklanır. Bütün doğrulayıcılar yeni işlemlerin olduğu blokzincirin bir kopyasını alır. Fakat, eğer saniyede binlerce işlem gerçekleşirse doğrulayıcıların, güncel blokzinciri indirebilmeleri için yüksek derecede ağ bandı genişliğine ihtiyacı olmaktadır ve bu durum pek sürdürülebilir değildir.
Bunun yerine Cardano, RINA adı verilen tekniği kullanarak ağı, alt ağlara böler ve ağın tamamının büyümesini kolaylaştırır. Her bir doğrulayıcı, farklı bir alt ağın parçası olmaktadır. Aynı zamanda, doğrulayıcılar, diğer ağlarla da iletişim kurabilmektedir.
Cardano’nun blokzincirde çözmek istediği bir diğer sorun ise birlikte çalışılabilirliktir. Cardano, bir “blokzincir interneti (internet of blockchain)” haline gelerek, birlikte çalışılabilirliği mümkün kılmayı amaçlamaktadır. Cardano ekibi, ileride tek bir kripto paranın her şeyi yönetmeyeceğine inanmaktadır. Bunun yerine, birçok farklı kripto paranın olacağını ve hepsinin kendine özel protokol ve kuralları olacağını düşünmektedir. Şu an, bu kripto paralar birbiriyle çalışmamaktadır. Örnek olarak, ETH, ADA’ya bir aracı olmadan değiştirilememektedir. Bunun yanı sıra, son dönemlerde devletlerin ve bankaların kripto paralara olan ilgi ve kullanımı artsa bile, belli bir kısmı kripto paralara tam olarak güvenememektedir. Cardano bunun sebebinin üç ana soruya dayandığını belirtmektedir:
- İşlem kimden geldi?
- Kime gitti?
- Neden bu işlem yapıldı? (Metadataların bilinmemesi)
Bu nedenle, Cardano, eğer istenirse metadata (üst veri) bilgilerinin bir işleme dahil olmasına izin verecektir. Böylelikle, bankaların ve devletlerin kripto para kullanımı artacaktır.
Son olarak, sürdürülebilirlik sorunu için Cardano ekibi, ICO’larda toplanan fonun bir süre sonra yetersiz kalmaması ve projelerin gelişiminin devam etmesi için Hazine kurmuştur. Cardano Hazinesi kısaca ekip tarafından şu şekilde tanımlanmaktadır: Hazine, işlemlerden gelen küçük bir yüzdeliği alarak biriktirmektedir. Hazinenin kendisi, kimse tarafından kontrol edilemeyecek bir cüzdan olarak, toplanan fonun bir kısmını geliştiricilere veren bir akıllı kontrat gibi çalışmaktadır. Hazine, Cardano platformunu geliştirmek için kullanılmaktadır ve topluluk, geliştiricilerin fikirlerine oy vererek fonun kullanıp kullanılmayacağını belirlemektedir. Hazine, en çok oy alan projeye gereken miktarı verecektir. Böylelikle, Cardano’nun gelişimi hep devam edecektir.
D. ADA Ekip ve Şirket
Cardano, Ethereum ağının kurucularından biri olan Charles Hoskinson tarafından kurulmuştur. Hoskinson aynı zamanda Cardano'nun blokzincirini oluşturan IOHK'nın CEO'sudur. Sektöre ilk profesyonel katılımının 2013 yılında 80.000 öğrenci tarafından alınan, Bitcoin hakkında bir kurs oluşturmasıyla gerçekleştiğini açıklayan Hoskinson, bir teknoloji girişimcisi olmanın yanı sıra aynı zamanda bir matematikçidir. 2020 yılında, Hoskinson’ın teknoloji şirketi, Wyoming Üniversitesi'nin Blokzincir Araştırma ve Geliştirme Laboratuvarı'na 500.000 dolar değerinde ADA bağışlamıştır. Cardano'nun ilerlemesini ve gelişmesini sağlamada önemli rol oynayan üç ana ortak bulunmaktadır:
- Cardano Vakfı, Cardano ve Cardano ekosisteminin ilerlemesini denetleyen bağımsız bir organdır. Protokolün yasal sorumlusu ve Cardano markasının sahibi olan Vakıf, benimseme ve ortaklıkları teşvik etmek, Cardano topluluğunu küresel olarak büyütmek, mevzuatı ve ticari standartları şekillendirmek için çalışmaktadır.
- IOHK, akademik kurumlar, kuruluşlar ve devlet kurumları için kripto para birimleri ve blokzincirler oluşturan bir teknoloji ve mühendislik şirketidir.
- EMURGO, Cardano protokolünün kurucu üyelerinden biridir. Ticari fırsatları geliştirir, destekler ve işletmelerin blokzincir sistemine entegre edilmesine yardımcı olur. Esasen Cardano'nun kâr amacı güden kolu olan EMURGO, platformu ilerletmeye ve ticari girişimler aracılığıyla benimsemeyi teşvik etmeye çalışmaktadır. Singapur, Japonya, ABD, Hindistan ve Endonezya'daki ofisleri ve canlı projeleriyle EMURGO, blokzincir Ar-Ge'sinde kapsamlı bir uzmanlığa, ilgili blokzincir ve endüstri ortaklarından oluşan küresel bir ağa sahiptir.
E. ADA Dijital Varlık Ekonomisi
Maksimum 45 milyar ADA arzı vardır. Ancak bu yazının yazıldığı sırada (27 Ocak 2021) yaklaşık 31 milyarlık bir dolaşım arzı bulunmaktadır. Eylül 2015 ve Ocak 2017 arasında beş tur halka açık Cardano token satışı gerçekleştirilmiştir. Ağ başlatıldıktan sonra IOHK'ya yaklaşık 2.5 milyar ADA tahsis edilmiştir. Aynı zamanda, Cardano protokolünün kurucu varlığı olarak hizmet veren küresel bir blokzincir teknolojisi şirketi olan Emurgo'ya da 2.1 milyar ADA verilmiştir. Son olarak, platformu tanıtmayı ve benimseme düzeylerini artırmayı amaçlayan kar amacı gütmeyen Cardano Vakfı'na da 648 milyon ADA verilmiştir.
Genel olarak, ADA’nın toplam arzının yaklaşık %16'sı projenin kurucularında bulunmaktadır ve kalan %84'ü ise yatırımcılar arasında paylaştırılmıştır.
F. ADA İş Birlikleri
IBM Araştırma: Charles Hoskinson bir videoda Cardano'nun IBM Araştırma ekibiyle bir yazılım dağıtım projesi üzerinde çalıştığını ortaya koydu. IBM Araştırma, bir Amerikan çok uluslu teknoloji şirketi olan IBM'in araştırma koludur. Yapay zeka, blokzincir ve kuantum bilişimin geleceği dahil olmak üzere ileri teknolojilere öncülük etmeye odaklanan IBM Araştırma ekibi, dünyanın en büyük ve en etkili kurumsal araştırma laboratuvarlarından biridir.
PwC: Charles Hoskinson bir canlı yayında Cardano'nun yeni bir ticari strateji oluşturmak için profesyonel hizmet ağı PriceWaterhouseCoopers (PwC) ile çalışacağını açıkladı. Hoskinson, PwC'nin Cardano'dan gelen araştırma bilgilerini birleştireceğini söyledi. PriceWaterhouseCoopers (PwC), PwC markası altında ortaklık olarak faaliyet gösteren firmalardan oluşan çok uluslu bir profesyonel hizmetler ağıdır. Küresel şirketler ağı, işletmelere birinci sınıf güvence, vergi ve danışmanlık hizmetleri sunar.
New Balance: Cardano ve New Balance, blokzincirin ilk ticari dağıtımıyla sonuçlanan stratejik bir iş birliğine sahip; perakende müşterileri New Balance ayakkabı satın aldıklarında Cardano blokzincirine kaydedebiliyor. Bu sayede, New Balance tarafından satılan tüm ürünlerin gerçek olduğu artık dijital olarak kanıtlanabilir. 1906 yılında kurulmuş Amerikan markası bir spor ayakkabı ve spor giyim şirketi olan New Balance’ın ayakkabıları tüm dünyada satılmaktadır ve şirketin Cardano ile yaptığı iş birliği, blokzincir teknolojisini içeren ilk iş birliğidir.
G. ADA Değerlendirme
Cardano'yu ayıran özellikler arasında gelişmiş Pay İspatı (PoS) protokolü Ouroboros, Cardano'nun hem bir blokzincir platformu hem de kripto para birimi olarak işlev görmesini sağlayan katmanlı bir temel ve ayrı bir yönetim ve hazine sistemine sahip olması, bilim felsefesinden yaratılan ve akademik araştırmalar üzerine kurulan, dünyadaki ilk hakem denetimli blokzincir platformu olması bulunmaktadır. Hoskinson’ın da dediği gibi, Cardano üçüncü nesil bir blokzincir platformu olduğunu, blokzincirin üç ana sorununu çözmesiyle ve arkasındaki akademisyen ve bilim adamlarından da oluşan ekiple kanıtlamaktadır.
