Projenin Adı: Fantom
Projenin Belirteci: FTM
Projenin İnternet Sitesi: fantom.foundation
Projenin Twitter Adresi: twitter.com/FantomFDN
Projenin İzahname Adresi: İzahname için buraya tıklayabilirsiniz.
A. Fantom Nedir?
2018 yılında piyasaya sürülen Fantom, kendi mutabakatını kullanarak geliştiricilere merkeziyetsiz finans (DeFi) hizmetleri sağlayan, gelişmiş Yönlendirilmiş Döngüsel Grafik (DAG) teknolojisini kullanan bir akıllı sözleşme platformudur. DeFi kullanıcıları için çeşitli işlevler sunan ilk DAG tabanlı Katman-1 blokzinciri ve akıllı sözleşme platformu olan Fantom, blokzincirdeki ölçeklenebilirlik ve işlem hızı gibi sorunlara odaklanmaktadır. Yüksek hızlı ve performanslı bir platform olarak Fantom, gelişmekte olan akıllı şehirler için Bilgi Teknolojileri (BT) altyapı omurgası olabileceğine inanmaktadır. Saniyede 300.000 işlem gerçekleştirme hedefi ve birden fazla hizmet sağlayıcısı arasında iletişim kurma yeteneği ile Fantom, büyük miktarda veriyi güvenli bir şekilde depolamanın asıl çözüm olduğuna inandığını belirtmektedir. Bunu da, akıllı şehir veri odaklı akıllı sözleşmeler ve merkeziyetsiz uygulamaların (DApp’lerin) benimsenmesi için kişiler adına erişilebilir hale getirerek başarmayı ummaktadır.
Fantom ekibi, platformun kamu hizmetleri, akıllı ev sistemleri, sağlık, eğitim, trafik yönetimi, kaynak yönetimi ve çevresel sürdürülebilirlik projeleri dahil olmak üzere çok çeşitli sektörlerde kullanılmasını öngörmektedir.
B. Fantom Neler Sunmaktadır?
Yüksek hızlı ve performanslı bir platform olarak Fantom, kullanıcıların ve geliştiricilerin karşılaştığı birçok sorunun üstesinden gelmek için inşa edilmiştir. Ağın birincil odak noktası, güvenli ve ölçeklenebilir bir merkezi olmayan ağ oluşturmaktır.
Ölçeklenebilirlik açısından Fantom, en iyi performans gösteren ağlardan biridir. Geliştiriciler, platform için saniyede 300.000 işlem (TPS) gibi bir nihai hedef belirlemişlerdir. Bu, Fantom'u VISA ve PayPal gibi dünyanın en iyi ödeme işlemcilerinden bazılarının çok önüne koyacaktır. Bununla birlikte, Fantom protokolü, ağın gizliliğinden veya güvenliğinden ödün vermeden geliştiricilerin, uygulamalarını küresel ölçekte sürekli olarak yenilemelerine ve geliştirmelerine olanak tanır.
Bu nedenle, Fantom'un ölçeklenebilirliği ve verimliliği, onu birden fazla endüstride uygulanabilir ve esnek kılar. Halihazırda kamu hizmetleri, akıllı ev sistemleri, sağlık, eğitim, trafik yönetimi, kaynak yönetimi ve çevresel sürdürülebilirlik kullanım durumları için platform tarafından çalışmalar devam etmektedir.
Fantom’un piyasaya sunduğu en büyük avantajlardan bir başkası ise işlem ücretleridir. Fantom'da bir işlem göndermenin maliyeti çok azdır (işlem başına yaklaşık 0,0000001 dolar). Bu mikro ücret stratejisi, hizmetlerini çok daha az maliyetle sağlayabildikleri için geliştiricilere de fayda sağlar.
Fantom, DAG tabanlı bir Asenkron Bizans Hata Toleransı (aBFT) konsensüs algoritması olan Lachesis mutabakatı sayesinde İş İspatı (PoW) mutabakatının neden olduğu enerji tüketimini ortadan kaldırır. Bu strateji, ağın durumunu daha az enerji kullanarak doğrulamasını sağlar ve bu da Fantom'u daha sürdürülebilir ve çevre dostu hale getirir. Fantom'un Lachesis mutabakatı, güvenilirliği ve güvenliği korurken saniyede binlerce işlemi kolaylaştırabilir, ortalama işlem süresi yaklaşık bir saniyedir.
(Lachesis mutabakatını detaylı olarak “Fantom Teknolojisi” kısmında inceleyeceğiz.)
Unutulmaması gereken diğer önemli özellik ise Fantom'un EVM (Ethereum Sanal Makinesi) ile uyumlu olmasıdır. Fantom'un ana ağı, Ethereum Sanal Makinesini destekleyen bir blokzincir olan Opera Zinciridir. Bu nedenle, Ethereum'da dağıtılan tüm akıllı sözleşmeler, Opera Zinciri ile uyumludur. Bu, Ethereum'da merkeziyetsiz uygulamalar (dApp'ler) oluşturan geliştiricilerin, uygulamalarını Fantom'da çalıştırabileceği anlamına gelir.
C. Fantom Teknolojisi
Fantom protokolü, her katmanın farklı sorumlulukları üstlendiği üç katmana bölünmüş bir mimariye sahiptir. Bunlar Opera Çekirdek Katmanı, Opera Ware Katmanı ve Uygulama katmanıdır.
- Opera Çekirdek Katmanı: En alt katmandır ve Lachesis mutabakatındaki doğrulayıcılar arasında fikir birliğini sağlama sorumluluğuna sahiptir. Etkinliklerin oluşturulmasından da sorumludur. İşlemleri onaylamak için bir DAG kullanır ve DAG teknolojisinin kullanımı sayesinde doğrulayıcılar bunları eş zamansız olarak işleyebilir. İşlenen her işlem, bir blokzincirin işlemleri kaydetme şekline benzer şekilde ağdaki her doğrulayıcıya kaydedilir. Aradaki fark, DAG teknolojisinde verilerin her bir doğrulayıcıya kaydedilme zorunluluğu olmamasıdır. Bunun yerine ağ, işlemleri doğrulamak için "Tanık Doğrulayıcı” adı verilen ikinci bir doğrulayıcı türü kullanır. Bu doğrulayıcılar, ağdaki doğrulayıcılar tarafından tutulan verilerin geçerliliğini kontrol etmekten sorumludur.
- Opera Ware Katmanı: Protokolün ortasında yer alır. Platformda ödül ve ödeme düzenleme, akıllı sözleşmeleri ve diğer işlevleri destekleyerek “Hikaye Verisi” yazma gibi işlevleri yürütmek üzere tasarlanmıştır. Hikaye Verileri, Fantom'un tüm geçmiş işlemlerin izlenmesine izin verme yöntemidir. Fantom'da her işlem ve akıllı sözleşme uygulaması, Hikaye Verileri adlı küçük bir veri parçasını depolar. Bu, tedarik zinciri yönetimi veya sağlık sektörü gibi, belirsiz veri kayıtlarının gerekli olduğu sektörlerde inanılmaz derecede değerli bir işlevdir.
- Opera Uygulama Katmanı: En üst katmandır ve geliştiricilerin, dApp'lerinin Opera Ware katmanıyla ara yüz oluşturmasına izin vermek için kullanacakları genel kullanıma açık API'leri barındırır.
Biraz önce de bahsettiğimiz Lachesis’in nasıl çalıştığını detaylı olarak incelemeden önce ilk olarak asenkron Bizans Hata Toleransı (aBFT) mutabakatından kısaca bahsedelim.
Merkeziyetsiz bir ağ Bizans hatasına toleranslı olduğunda, bir ağın dürüst üyelerinin veya doğrulayıcılarının, bir dizi işlemin zamanlaması ve sırası üzerinde anlaşmaya varmasının, kötü niyetli doğrulayıcılar olsa bile garanti edilebileceği anlamına gelir. Bu, ağın 'hata toleransı'dır, yani ağın kötü niyetli davranmayı tolere edebileceği, ancak yine de dürüst bir fikir birliğine varabileceği anlamına gelir. Bizans hata toleransının 'asenkron (eş zamansız)' özelliği, zamanlama olan hata toleransı sorununun üstesinden gelir. Bizans hata toleransının birçok biçimi, bir fikir birliğine varıldığında maksimum bir gecikme eşiği olduğunu varsayar. Asenkron bir Bizans Hata Toleransı (aBFT) ağı bu varsayımı ortadan kaldırır ve bazı mesajların kaybolmasına veya süresiz olarak ertelenmesine izin vererek yalnızca bir noktada dürüst bir doğrulayıcının mesajlarının geçeceğini varsayar.
Kripto ekosistemi tarafından mutabakatlar arasında sahip olunan en yüksek standart olarak belirtilen aBFT, "Ölçeklenebilirlik Üçlemesi" adı altındaki durumları etkin bir şekilde çözmüştür. Bu üçlü sırasıyla şu şekildedir;
- Merkeziyetsizlik
- Güvenlik
- Ölçeklenebilirlik
Fantom'da uygulandığı şekliyle aBFT mutabakatı, maksimum merkeziyetsizlik, yüksek ölçeklenebilirlik ve güvenlik sağlamaktadır.
ABFT, ağları Dağıtılmış Ağ Saldırıları’na (DDoS) karşı özellikle dirençli hale getirmenin yanı sıra, işlem onaylama süresinin gecikmesini de azaltarak daha hızlı bir ağ sağlar. Son olarak, aBFT ağları, katılan doğrulayıcıların sayısını uygun bir seviyede tutmak için iletişimi sınırlar ve böylelikle daha fazla ölçeklenebilirlik ve merkezsizleşmeye izin verir.
Lachesis mutabakatı, daha önce de belirttiğimiz gibi DAG tabanlı bir asenkron Bizans Hata Toleranslı (aBFT) konsensüs algoritmasıdır. Klasik Bizans Hata Toleransı üzerinde birçok iyileştirme sunan aBFT, aynı zamanda lidersiz ve asenkrondur. Lachesis ile, uygulamayı oluşturmak için kullanılan programlama dilinden bağımsız olarak herhangi bir uygulamaya fikir birliği sağlanabilir. Lachesis mutabakatı sayesinde diğer Lachesis doğrulayıcılarına bağlanılabilir ve herkesin aynı komutları aynı sırayla işlemesini garanti eder. Özellikle, diğer mutabakatlardan farklı olarak Lachesis doğrulayıcıları, olayları doğrulayıcılar arasında senkronize etmeye odaklanırlar. Bu, DAG aBFT konsensüsü ve eşler arası ağ iletişimi kullanılarak gerçekleştirilir.
D. Fantom Ekip ve Şirket
Fantom Vakfı, Güney Koreli bilgisayar bilimi uzmanı Dr. Ahn Byung Ik tarafından kurulmuştur. Aynı zamanda Kore Gıda Teknolojisi Derneği'nin de başkanı olan Ahn, Fortune dergisine katkıda bulunan bir yazardır ve Güney Kore'nin başlıca ticari medya kuruluşlarında sık sık yer almıştır. Fakat, şu an için Fantom ile ilişkisi bulunmayan Ahn’nin yerini an itibariyle Fantom CEO’su olan Michael Kong almıştır.
Akıllı sözleşme geliştiricisi olarak blokzincir alanında birkaç yıllık deneyime sahip olan Kong, Fantom'a katılmadan önce Block8'in Baş Teknoloji Sorumlusu olarak görev almıştır. Ayrıca, ilk Solidity kod çözücülerinden birini ve akıllı sözleşmelerdeki güvenlik açıkları için ilk dedektörlerden birini geliştirmiştir. Bunun yanı sıra Fantom ekibinde, Yearn Finance'in geliştiricisi olarak bilinen DeFi mimarı Andre Cronje de yer almaktadır. Ekipteki isimlerden de anlaşılacağı üzere Fantom'un arkasındaki ekip, blokzincir geliştirme alanında geniş deneyime sahiptir ve ölçeklenebilirlik, merkeziyetsizlik ve güvenliği ayrıcalıklı kılan bir akıllı sözleşme platformu oluşturmayı amaçlamıştır. Resmi web sitesine göre Fantom ekibi ayrıca uzman mühendisler, bilim adamları, araştırmacılar, tasarımcılar ve girişimcilerden oluşmaktadır. Çalışanları, merkeziyetsiz bir platformun değerlerine uygun olarak dünyanın her yerinde bulunmaktadır.
E. Fantom Dijital Varlık Ekonomisi
Toplam arzı 3.175.000.000 olan FTM, Fantom'un yerel tokenidir ve an itibariyle dolaşımda 2.545.006.273 adet FTM bulunmaktadır. Toplam FTM arzının gerisi, 2023'e kadar sürecek bir programa tabi olarak dağıtılacaktır. Şu anda piyasada dolaşan üç tür FTM tokeni vardır:
- Opera FTM – Aralık 2019’da yayınlanan, Fantom'un ana ağı (MainNet’i) Opera Zincirinde kullanılan token
- ERC-20 – Ethereum (ETH) ile uyumlu token
- BEP-2 – Binance Chain ile uyumlu token
Belirtildiği gibi, ERC-20 tokeni Ethereum uyumludur, ancak Opera ana ağında kullanılamaz. Bir kullanıcı, Fantom cüzdanına bir ERC-20 FTM tokeni gönderdiğinde, otomatik olarak Opera FTM'si ile değiştirilir.
Fantom, doğrulayıcıların ve yetki verenlerin, zincir üzerinde şeffaf bir oylama sistemi aracılığıyla protokolün geleceği hakkında FTM ile oy kullanabilecekleri bir platformdur. Ayrıca, ICO'sunu (Koinin İlk İhracı) Haziran 2018'de düzenleyen Fantom, ICO’sundan toplam 39.650.000 dolar toplamıştır. Bunun yanı sıra stake etme (kilitleme), özellikle FTM sahibi kullanıcılara stake ederek kazandıkları ödüller için ayrılan arzın bir kısmı nedeniyle Fantom token ekonomisinin önemli bir parçasını oluşturur.
F. Fantom İş Birlikleri
Fantom Vakfı, Haziran 2021 tarihinde eski Özbekistan Başbakan Yardımcısı Elyar Ganiev'in başkanlığındaki AG Mentors Group ile ortak bir girişim duyurmuştur. Yapılan iş birliği, ülkenin blokzincir tabanlı BT (Bilgi Teknolojileri) altyapısını modernize etmek için Fantom tabanlı blokzincir çözümlerinin kullanılmasını sağlayacaktır.
Mayıs 2021 tarihinde Fantom, akıllı sözleşmeler adına özel olarak tasarlanmış güvenli ve doğrulanabilir bir rastgelelik çözümü olan Chainlink Doğrulanabilir Rastgele İşlevini (VRF) entegre etmek için Chainlink ile iş birliği yaptığını açıklamıştır. Bu iş birliği kapsamında Fantom geliştiricileri, öngörülemeyen oyun içi senaryolar, sınırlı sayıda finansal varlıkların adil dağıtımı veya rastgelelik ile artırılan yüksek verimli ve düşük maliyetli oyunları, eşsiz token (NFT) ve merkeziyetsiz finans (DeFi) ürünleri oluşturmak için Chainlink VRF'den yararlanabilecektir.
Dünyanın önde gelen kripto dostu otel rezervasyon platformu Travala.com ile Ekim 2020 tarihinde stratejik bir iş birliği yapan Fantom, seyahat platformu üzerinden oteller de dahil olmak üzere dünya çapında 3.000.000'den fazla seyahat ürünü rezervasyonu yapmak için ödemelerde FTM'nin kabul edileceğini duyurmuştur.
G. Fantom Değerlendirme
Blokzincirde ölçeklenebilirlik sorunlarını gidermek için DAG teknolojisini kullanan tek proje olmasa da Fantom, bu teknolojiyi kullanan projelere göre ağa daha fazla destek sağlayabilecek akıllı sözleşmeleri ve merkeziyetsiz uygulamaları (dApp'leri) destekleyen altyapının eklenmesiyle kripto ekosistemine değer katmayı vaat etmektedir.
Saniyede gerçekleştirdiği yüksek işlem sayısı ve düşük ücretleri ile Fantom, bazı sektörlerde benimsenmesini halihazırda arttırırken son zamanlarda gerçekleştirdiği iş birlikleri de göz önüne alındığında kurumsal benimsenme hızını da aynı şekilde arttırmaktadır.
Diğer önemli avantajlardan biri ise Ethereum Sanal Makinesini destekleyen bir ana ağa sahip olması nedeniyle piyasa değeri bakımından en büyük 2. kripto para olan Ethereum'da dApp'ler oluşturan geliştiricilerin, uygulamalarını Fantom'da da çalıştırabiliyor olmasıdır.
