Projenin Adı: Terra
Projenin Belirteci: LUNA
Projenin İnternet Sitesi: terra.money
Projenin Twitter Adresi: twitter.com/terra_money
Projenin İzahname Adresi: İzahname için buraya tıklayabilirsiniz
A. Terra Nedir?
Terra, Kore menşeli blokzincir şirketi Terraform Labs tarafından 2019 yılında piyasaya sürülmüş bir blokzincir protokolüdür. İtibari para birimlerinde endeksli sabit koinler üreterek güvenilir küresel bir ödeme sistemi ağı kurmayı amaçlamaktadır. Kripto paraların sunduğu kolaylıkları itibari paralarla birleştirerek USDT, BUSD veya DAI gibi teminatlı sabit koinlere karşın teminatsız, elastik arz yoluyla fiyatı sabitlenen bir yapı ortaya koymaktadır. Aynı zamanda üzerinde akıllı kontratlar ve uygulamalar geliştirilebilen protokol, herkesin kullanımına açık bir finansal altyapı sunmaktadır. Protokolün yerel tokeni LUNA’dır.
B.Terra Neler Sunmaktadır?
Algoritmik bir Sabit Koin Protokolü
Bir varlığın para olarak kabul edilebilmesi için bir değişim ve değer saklama aracı olması ve hesap birimi olarak kullanılabilmesi beklenmektedir. Bitcoin ve beraberinde işlem gören çok sayıda kripto para piyasanın bütün etkilerine açıktır, çevresel faktörler ve arz talep ilişkisi içerisinde fiyatları gün içerisinde dahi ciddi değişiklikler gösterebilmektedir. Dolayısıyla kripto para alım satımı yapan kullanıcılar ve çeşitli mal ve hizmet sunan satıcılar ödemeler gerçekleşene kadar değer kaybedip kazanabilecek kripto paraları ödeme aracı olarak kullanmaktan çekinmiştir.
Bu risk faktörü kripto paraların genel anlamda değişim aracı olarak kullanılmasının önüne geçerek günlük ve ticari hayattaki adaptasyonunu azaltmıştır. Belirli itibari para birimlerine endeksli olan sabit koinler (stable coins) bu ihtiyaca cevaben ortaya çıkmıştır. Sabit koinler hakkında detaylı bilgi için Sabit Koinler Nedir? yazımızı ve Sabit Koinlere Genel Bir Bakış adlı raporumuzu okuyabilirsiniz.
Terra protokolü özgün teknolojisiyle başlıca sabit koin projeleri arasında yerini almıştır. Başlıca dolara endeksli Terra USD (UST) sabit koini olmak üzere Güney Kore wonuna endeksli TerraKRW (KRT), Moğolistan tuğrikine endeksli TerraMNT (MNT) ve IMF’in SDR sepetine endeksli TerraSDR (SDT) Terra protokolünün ürünleri olarak ortaya çıkmıştır. Terra protokolünü özgün kılan ise bu koinlerin piyasa talebine bağlı olarak arzını dengeleyen elastik bir arz algoritmasıyla sistemin yerel tokeni olan LUNA kullanılarak gerçekleşmesidir.
İzinsiz bir protokol olan Terra ile kullanıcılar eşdeğer miktarda LUNA yakarak bu sabit koinleri üretebilir veya bu sabit koinleri yakarak LUNA elde edebilir. Örneğin, LUNA fiyatı 10 dolarken 10 UST üretmek isteyen bir kullanıcı, 1 adet LUNA yakarak bunu gerçekleştirebilir; aynı şekilde 10 UST yakarak da 1 adet LUNA elde edebilir. Aşağıdaki hareketli görsel bu süreci resmetmektedir. Sabit koin üretmek için yakıma gönderilen LUNA’ların hepsi yakılmamakla birlikte bir kısmı topluluk hazinesine gönderilerek LUNA sahipleri yararına kullanılmaktadır.
Tıpkı bir merkez bankası gibi para politikalarıyla para arzını kontrol ederek sabit koin fiyatlarını koruyan Terra, UST ve diğer sabit koinlerin değeri endeksli olmuş oldukları itibari paralardan uzaklaştığında arbitrajcılar yardımıyla genişlemeci ve daraltıcı para politikaları uygular.
LUNA fiyatı 10 dolarken UST fiyatının 1,5 dolara çıktığı bir senaryoda arbitrajcılar ellerindeki LUNA’ları yakarak UST üretebilir ve %50 kâr elde edebilir. Bu işlemler sonucunda piyasadaki UST arzı artacağı için UST fiyatı 1 dolara geri dönecektir. Aşağıda hareketli görsellerde UST (lacivert) ve LUNA (turuncu) arzları havuzlarla temsil edilmektedir. Su seviyeleri bu varlıkların fiyatlarını ve taban genişliği token arzını göstermektedir. UST sabit koinin fiyatı arttığı durumda LUNA arzı azalıp bantta yakılarak UST arzı artırılmakta ve fiyatı düşürülmektedir.
Yine benzer şekilde UST fiyatı 1 doların altına indiğinde kullanıcılar UST yakıp karşılığında LUNA üreterek kâr elde edebilir. Bu durum da piyasadaki UST arzını azaltacağı için fiyatını yükselterek 1 dolara geri getirecektir.
Kullanıcıların fiyat değişikliklerinden kâr edebileceği bir sistem ortaya koyarak Terra bütün fiyat dalgalanmalarına hızlıca yanıt verebilmekte ve fiyat dengesini sağlamaktadır. Latince “Ay” anlamına gelen LUNA ve “Dünya” anlamına gelen Terra sözcüklerinin protokolün en temel iki bileşeni için kullanılması oldukça yerindedir. LUNA ve Terra sabit koinleri arasında da tıpkı Ay ve Dünya arasındaki hassas bir denge bulunmaktadır.
LUNA
Terra ekosisteminin merkezinde bulunan LUNA’nın sabit koinlerin fiyat dengesini koruyan bir teminat olmak dışında da önemli fonksiyonları bulunmaktadır. Kripto para kullanımı konusundaki en büyük sorun olarak gördüğü fiyat dalgalanmalarına karşı LUNA odaklı bir çözüm getiren Terra protokolü, en önemli ikinci sorun olarak bu ağın adaptasyonunu, yani kitleler tarafından kullanımının artmasını ön plana almıştır. Bu sebeple merkez bankası gibi para politikası yürüterek fiyatı sabitlerken bir hükümet gibi maliye politikaları da benimsemektedir. Maliye politikaları protokolün kullanıcılarına çok sayıda ödül ve teşvik içermektedir. Bu ödül ve teşvikler de LUNA kilitleyerek gerçekleştirilmekte ve LUNA cinsinden ödenmektedir.
Kilitleme (Staking Ödülleri)
LUNA tokenini elinde tutan kullanıcılar, token fiyatı piyasa koşullarına göre değişebildiği için belirli bir riske maruz kalmaktadır. LUNA sahiplerine protokole LUNA kilitlemeleri karşılığında verilen ödüller bu riski azaltarak uzun vadede LUNA tutmayı kârlı hâle getirmeyi amaçlamaktadır.
Dağıtılan ödüller öncelikle yetkilendirilmiş doğrulayıcılara dağıtılmaktadır. Terra protokolü Yetkilendirilmiş Pay İspatı (Delegated Proof of Stake) konsensüs mekanizmasıyla çalışmaktadır ve doğrulayıcılar gönderim, akıllı kontrat oluşturma ve çalıştırma gibi işlemlerin gerçekleştirilmesinden, ağın güvenliğinden ve ölçeklendirilmesinden sorumludur. Terra ağında maksimum 100 doğrulayıcı olabilmektedir ve bunlar diğer LUNA sahiplerinin yetkilendirmesi sonucu seçilir. Kendilerini yetkilendiren kullanıcıların kilitledikleri toplam varlık miktarına bağlı olarak belirli bir oy gücüne sahip olan doğrulayıcılardan en yüksek oy gücüne sahip 100’ü doğrulayıcı olur. Bu şekilde LUNA sahibi kullanıcılar doğrulayıcı olmaları gerekmeden ağın işleyişine katılabilir ve dağıtılan ödüllerden pay alabilir. Gas ücreti, vergi geliri ve senyoraj ödülleri dağıtılan ödüllerin başında gelmektedir. Bu ödülleri önce yetkilendirilmiş doğrulayıcılara verilmektedir ve onları yetkilendiren kullanıcılar ödüllerini buradan almaktadır.
Doğrulayıcılar aynı zincir kimliğiyle birden çok bloğu onayladığında, yanıt vermediğinde veya belirli bir süre ulaşılamaz duruma gelirse veya oracle oylamalarında belirli bir miktarın altında katılım gösterirse kilitledikleri varlıklar slashing’e (tahribata) maruz kalır. Bu şekilde hem ağdaki konumlarını hem de kilitledikleri varlıklarını kaybedebilirler.
Gas Ücreti
Birçok blokzincirde olduğu gibi spamming ve yanlış girdilerin önüne geçmek için Terra ağında da bir gas ücreti bulunmaktadır. İşlemlerden alınan gas ücretleri kilitledikleri LUNA miktarlarıyla orantılı olarak oluşturdukları her blok için doğrulayıcılara dağıtılır.
Vergi Geliri
Fiyat kontrol mekanizmasının bir parçası olarak protokol işlemlerden %0,1 ila %1’lik bir vergi kesintisi almaktadır ve bu vergi gelirleri her blok için doğrulayıcılara dağıtılır.
Senyoraj Ödülleri
Bahsetmiş olduğumuz sabit koin (UST vs.) ve LUNA üretim süreçlerinde gerçekleşen yakım işlemlerinde sabit koin ve LUNA arasındaki paritenin piyasa koşullarını yansıtması büyük önem taşımaktadır. Doğrulayıcılar oylama yoluyla en doğru fiyatların verilmesini sağlayarak bir oracle mekanizması oluşturmakta ve verdikleri oy başına kilitledikleri LUNA miktarına bağlı olarak ödül almaktadır.
Yönetim
Topluluk temelli bir yönetim mekanizmasına sahip olan Terra içerisinde doğrulayıcılar protokole dair teknik değişikliklerden ücret oranlarına kadar çok sayıda karara oy vererek katılabilmektedir.
Kilitlenme durumuna göre LUNA tokenleri üç durumda bulunmaktadır.
Unbonded (Bağlanmamış): Herhangi bir kısıtlamaya tabi olmadan alınıp satılabilen LUNA tokenleridir.
Bonded (Bağlanmış): Kilitlenmiş durumdaki (staking gerçekleştirilmiş) LUNA tokenleridir. Yetkilendiren kullanıcı ve doğrulayıcı için ödül sağlamaktadır. Bağlanmamış duruma getirilmediği takdirde alınıp satılamaz.
Unbonding (Bağı çözülen): Yetkilendiren kullanıcı tarafından bağlanmış durumdan bağlanmamış duruma geçirilen LUNA tokenleri 21 gün boyunca unbonding durumunda kalır. Bu esnada alım satımı gerçekleşemez, ödül kazandıramaz.
Başlıca Uygulamalar
Terra ağı çok sayıda uygulamanın gelişebilmesi için uygun bir zemin ortaya koymaktadır. Bu uygulamaların başında Anchor Protocol ve Mirror Protocol gelmektedir.
Anchor Protocol
Terra zincirinde geliştirilen protokollerin başında gelen Anchor, Terra sabit koinlerine sahip ve birikim yapmak isteyen kullanıcılar için sabit pasif gelir elde etme fırsatı sunmaktadır. Tıpkı Ethereum zincirindeki Aave ve Compound gibi belirli bir teminat ve faiz karşılığında kullanıcıların borç alabildiği bu protokol likidite sağlayıcıları için önemli fırsatlar sağlamaktadır.
Mirror Protocol
Terraform Labs tarafından Terra blokzincirinde geliştirilen Mirror protocol, borsalarda listelenen hisse senetlerinin ve diğer varlıkların fiyatlarını yansıtan tokenler üretilmesine imkân vermektedir. Türkçe’de “ayna” anlamına gelen Mirror kelimesi de bu amaçla protokole isim olarak seçilmiştir. Bu süreçte oluşturulan sentetik tokenlere mAsset adı verilmektedir. Kullanıcılar bunları üretebilmek için %150 oranında teminatı UST cinsinden yatırmalıdır. Mirror Protocol, mAsset varlıkların fiyatlarının piyasa değerlerini en doğru şekilde yansıtma amacıyla Band Protocol’un oracle hizmetlerini kullanmaktadır.
C.Terra’nın Ekip ve Şirket Yapısı
Terra, Kore menşeli blokzincir şirketi Terraform Labs tarafından geliştirilmiştir. Terraform Labs, Kore ve Güneydoğu Asya’da faaliyet gösteren 15 şirketin oluşturduğu Terra Alliance grubu tarafından oluşturulmuştur. Terraform Labs, Daniel Shin ve Do Kwon tarafından 2018 yılında kurulmuştur.
Daniel Shin TMON adlı e-ticaret platformu, startup geliştirme platformu Fast Track Asia ve ödeme uygulaması Chai’nin kurucusudur. Stanford Üniversitesi mezunu olarak Microsoft’ta çalışma tecrübesi olan Do Kwon 2019 yılında Forbes’in “30 under 30” listesine girmiştir.
D. Terra’nın Dijital Varlık Ekonomisi
Ağın yerel tokeni LUNA’nın başlangıç arzının %26’sının dağıtımı özel satış turlarında gerçekleşmiştir. Başlangıç arzının %4’ü topluluk satışına çıkmış, %10’u Terraform Labs’a ve %20’si Terra Alliance’a ayrılırken %20’si de çalışanlara ve katkıda bulunanlara dağıtılmıştır. Kalan %20 ise tokenin stabilitesi için rezerv olarak tutulmaktadır.
Yazının yayınlandığı 11 Haziran 2021 tarihi itibarıyla piyasada toplam değeri 2.414.099.462 ABD dolarına ulaşan 417.481.611,79 adet LUNA dolaşımdadır. LUNA’nın maksimum arzı 1 milyar olacak şekilde belirlenmiştir. Eğer piyasadaki LUNA sayısı 1 milyarın üzerine çıkarsa yakım mekanizmalarıyla bu sayı 1 milyar altına indirilecektir.
E. Terra’nın İş Birlikleri
Terraform Labs, protokolü daima yeni hizmetlerle geliştirmek ve kullanımını artırmak adına çok sayıda proje ile iş birliği gerçekleştirmiştir. Blokzincir analtik firması Flipside Crypto ile geçtiğimiz ocak ayında gerçekleştirdiği iş birliği neticesinde Terra Community Console ürününü geliştirerek kullanıcılara Terra blokzincirine dair gerçek zamanlı metrik ve veri aktarımı sağlamaya başlamıştır.
Yine ocak ayında kişiselleştirilebilir alım satım stratejileri oluşturulabilen açık kaynak kodlu platform Hummingbot ile yapılan ortaklıkla birlikte protokolün otomatik piyasa yapıcısı (AMM’i) Terraswap ve diğer merkezi ve merkeziyetsiz borsalar arasında işlem yapabilecek arbitraj botları geliştirme yolunda ciddi adımlar atılmıştır.
2020 yılının Ekim ayında Terra, inovasyon merkezli programlar yürüten Lumos Labs ile anlaşarak operasyonlarını Hindistan’a da genişletmiş ve Lumos’un programları aracılığıyla Hindistan’ın inovasyon potansiyelinden faydalanmayı amaçlamıştır. Yaratıcı projelerin ödüllendirildiği Terra Ideathon adlı proje bu anlaşmanın bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır.
F.Terra’nın Değerlendirmesi
Terra protocol sürdürülebilir bir ekosistem oluşturmak adına çok sayıda teşvik, hizmet ve uygulamayla oldukça büyük bir ilgi toplamıştır. Özellikle Şubat ayı başından Mart sonlarına kadar %2000’lik bir büyüme göstermeyi başarmıştır. Ardından piyasa koşullarının da etkisiyle düşüşler yaşasa da ciddi bir kitleye ulaşmış ve yerel tokeni LUNA piyasa değeri bakımından ekosistemdeki en büyük 50 proje arasına girmiştir.
Geliştirmiş olduğu algoritmik sabit koin mekanizmasıyla son derece özgün bir DeFi (merkeziyetsiz finans) çerçevesi ortaya koyarak özel bir proje olduğunu kanıtlayan Terra, kurucularından Daniel Shin’in geliştirmiş olduğu ve kısa sürede 2 milyonun üzerinde kullanıcıya ulaşan ve milyonlarca dolarlık yatırım alan Chai uygulamasıyla kolayca entegre olarak yalnızca kripto ekosistemi değil genel anlamda küresel finans dünyasına yenilikçi bir perspektif getirme niyetini ortaya koymuştur.
