Projenin Adı: Fetch.ai
Projenin Belirteci: FET
Projenin İnternet Sitesi: https://fetch.ai/
Projenin Twitter Adresi: https://twitter.com/fetch_ai
Projenin İzahname Adresi: İzahname için buraya tıklayabilirsiniz.
A. Fetch.ai Nedir?
2017 yılında Cambridge, İngiltere merkezli bir ekip tarafından piyasaya sürülen Fetch.ai, “toplu öğrenmeyi" sağlamak için Nesnelerin İnterneti (IoT) cihazlarını ve algoritmalarını sistemine bağlamayı amaçlayan bir platformdur.
Merkeziyetsiz bir dijital ekonomi sağlamak için araçlar ve altyapı oluşturan Fetch.ai, yüksek verimli, dağıtık bir defter teknolojisi (DLT) üzerine inşa edilmiştir. Merkezi olmayan problemleri çözmek adına ML (Yapay Öğrenme) / AI (Yapay Zeka) çözümlerini kullanır, bu çözümleri dağıtmak için ise benzersiz bir akıllı sözleşme yeteneği sunmaktadır. Bu açık kaynaklı araçlar, kullanıcıların ekosistem altyapısı oluşturmasına ve ticari modelleri dağıtmasına yardımcı olmak için tasarlanmıştır.
B. Fetch.ai Neler Sunmaktadır?
Fetch.ai'nin merkeziyetsiz altyapısı, AI tabanlı otonom makine ekonomisini hayata geçiren algoritmaları kullanmaktadır. Fetch.ai ağı büyüdükçe, büyük kurumsal şirketlerden ve farklı alanlardan gelen, artan sayıda geliştirici, “Otonom Ekonomik Temsilciler’i (Autonomous Economic Agents - AEA)” oluşturacak ve ağ üzerinde dağıtacaktır. Bu temsilciler, Fetch.ai ağı üzerinden iletişim kurarak, fikir alışverişi ve iş birliği yaparak kullanıcılar için çeşitli sorunları çözmektedir. “Dijital vatandaşlar” olarak adlandırılan AEA’ları "Fetch.ai Teknolojisi” kısmında detaylı olarak inceleyeceğiz.
Fetch.ai (FET) tokeni, AEA’ları oluşturmak, dağıtmak ve eğitmek için tasarlanmıştır. Aynı zamanda platformdaki akıllı sözleşmelerin ve oracle’ların önemli bir parçasıdır. FET kullanımı sayesinde, kullanıcılar ağ üzerinde kendi temsilcilerini oluşturabilir ve dağıtabilmektedir. Geliştiriciler, FET tokenleri ile ödeme yaparak, otonom temsilcileri eğitmek ve ağ üzerinde toplu yapay zeka dağıtımını sağlamak için yapay öğrenme tabanlı yardımcı programlara erişebilirler.
FET, temsilciler tarafından belirli ağ işlevlerini finanse etmek için kullanılmaktadır ve protokoldeki katılımcıları teşvik etmenin önemli bir yoludur. Aşağıda, FET tokeninin Fetch.ai ekosistemine kattığı değerler ile birlikte, kullanıcılara sunulan özelliklerden bazıları örnek olarak verilmiştir:
- Temsilcileri Ağa Bağlama: Bir geliştirici bir temsilci oluşturduğunda, ağ üzerinde dağıtılması gerekmektedir. Temsilciye ağda çalışma hakkı verilebilmesi için Fetch.ai tokenleri stake edilmektedir (kilitlenmektedir). Bu, ağa zarar vermek isteyen kişilerin, kötü niyetli temsilcileri ağ üzerinde dağıtmasını ekonomik olarak olanaksız hale getirmek için yapılır.
- Temsilciler Arasında Değer Alışverişi: İki temsilci başarılı bir şekilde bağlantı kurduğunda ve anlaştığında, birinin sunulan veri veya hizmet için diğerine ödeme yapması gerekmektedir. FET tokeni, otonom temsilcilerin diğer temsilcilerden veri veya hizmet almak için Fetch.ai tokenlerini değiş tokuş etmesine izin veren bir aracı olarak görev görür. Daha da önemlisi, FET tokeni ile mikro ödemeler desteklenir. Bu mikro işlemler, bir otomobilin, küçük bir veri parçasına düşük bir finansal maliyetle erişebildiği otonom bir makineden-makineye ekonomisinin anahtarıdır.
- Defter (Ledger) Tabanlı AI/ML Algoritmalarına Erişim: Fetch.ai ağı, defter (ledger) tabanlı, çok çeşitli “birincil” AI ve ML işlevselliğine sahiptir, bu yüzden "Akıllı Defter” olarak tanınmaktadır. Birincil algoritma örnekleri, temsilcilerin daha geniş bağlamsal tahmin modellerini bilmeleri ve hangi temsilcilerle iş yapmaları gerektiğinin farkında olmaları için güven puanlarını içermektedir.
- Fetch.ai Dijital Dünyasına Erişim: Fetch.ai sistemi, dijital dünya ve gerçek dünyayı temsil eden, aynı zamanda makinelerin çalışabileceği ve yorumlayabileceği geniş bir alandır. Dijital dünyada çalışan temsilciler, değer değişimi için daha fazla fırsat bularak sahiplerine daha da fazla değer sunabilir. FET, temsilcilerin erişim için ödeme yapması adına bir araç olarak kullanılır.
C. Fetch.ai Teknolojisi
İnsanların işlemlerini yöneten, dünyanın ilk kendi kendini uyarlayan ve kendi kendini düzenleyen, merkeziyetsiz defterine sahip olacak, blokzincir ve yapay zeka teknolojilerinin birleşiminden oluşan bir hibrit yaratmayı amaçlayan Fetch.ai’nin, iddialı bir proje olmasını sağlayan üç ana model bulunmaktadır.
İlk olarak, biraz önce bahsettiğimiz Otonom Ekonomik Temsilciler’i (AEA) ele alalım. Bunlar, ağın dijital verilerini almaktan ve kullanmaktan sorumlu olan, Fetch.ai ağının “dijital vatandaşları” dır. Temel olarak bireylerin, işletmelerin, kuruluşların ve hatta IoT cihazlarının tam yetkin AI temsilcileri olarak hareket eden AEA'lar, verileri toplayarak daha sonra onu isteyen diğer temsilcilere satmaktadır. Kısaca AEA’lar, kişiler, kuruluşlar ve cihazlar adına hareket etmek için etkinleştirilmektedirler. Tüm etkileşim otomatikleştirilmiştir ve 5 temel adımda gerçekleştirilir: Arama ve keşif, iletişim, müzakere, iş birliği ve yürütme. Yapay zekanın genelde yaptığı gibi, AEA'lar da her geçen gün öğrenmeye devam etmektedir. Yani, yaptıkları her etkileşim, hata yaptıkları işte daha iyi olmalarına yardımcı olmaktadır ve bu da performanslarını artırır.
Fetch.ai projesinin bu kadar ses getirmesini sağlayan özelliklerinden biri aslında budur. AEA'lar, Fetch.ai ekosisteminde gezinmelerine ve tahmine dayalı doğasından ve veri keşif işlevlerinden değer elde etmelerine olanak tanıyan veri kaynakları ve donanım sistemleriyle eşleştirilmiştir. Bu, AEA'ların gerçek dünya sorunlarına en iyi çözümü bulmak için ayrıntılı veri ve tahmin modellerini kullanmasını sağlamaktadır. AEA’ların veri, ulaşım ve enerji gerektiren tüm endüstrilerde kullanılabilmesi ve sadece bir endüstriye bel bağlaması gerekmediğinden, pazar potansiyeli çok büyüktür.
Diğer bir model ise, AEA'lara maksimum bağlantı ve etkileşim kapasitesi sağlama işlevi gören, uyarlanabilir bir simülasyon olan Açık Ekonomik Çerçeve’dir (OEF). AEA’lar, IoT makinelerini temsil eder ve insan kontrolünden bağımsız olarak çalışır, aynı zamanda AEA'lara duyusal girdi sağlayan OEF aracılığıyla geleneksel dünyaya bağlanılmaktadır. Her temsilcinin davranışı, API'lerin, önceki işlemlerin, cüzdanların ve temsilci pozisyonlarının bir kombinasyonu olan OEF tarafından yönetilmektedir. Temsilcilere dünya hakkında semantik, coğrafi ve ekonomik görüşler sunmak için tasarlanmıştır. OEF, ilgili bilgileri depolayarak bu bilgilerin AEA'lar için tahminler üretmesine destek olmakta ve kullanımını optimize etmek adına yapay zekayı kullanmaktadır. OEF, kendi kendine uyarlanabilirdir ve hizmetlerini sağlamak için token ödülleri alacak özel doğrulayıcılara bağlıdır. OEF doğrulayıcıları iki sınıfa ayrılır, güvenilir ve güvenilmez doğrulayıcılar. Güvenilmez doğrulayıcılar, anonim olarak çalışabilmektedir. Güvenilir doğrulayıcılar ise, kamuya açık, yasal bir kimliğe sahip olmalı ve Fetch.ai Foundation tarafından akreditasyon almalıdır.
Fetch.ai’nin Akıllı Defter (Smart Ledger) modeli ise, blokzinciri “Direct Acyclic Graph (DAG)” teknolojisinin unsurlarıyla birleştiren benzersiz bir ağ yapısıdır. Fetch.ai, işlemleri bir “parçalama (sharding)” şemasında toplamaktadır. Parçalama (sharding), işlemlerin paralel olarak çalıştığı ve böylece, işlem gücünün ağ boyunca bölündüğü anlamına gelen bir kavramdır. Ağ, protokolün kendi küçük versiyonunu çalıştıracak olan daha küçük parçalara bölünür. Ağın bu şekilde parçalanması, işlemleri önemli ölçüde hızlandırmaktadır. Fetch.ai’nin dijital dünyası, OEF aracılığıyla AEA’lara maruz kalmakta ve yüksek performanslı, düşük maliyetli işlemler sunmak için ise benzersiz bir Akıllı Defter (Smart Ledger) teknolojisi ile desteklenmektedir. Bitcoin ve diğer geleneksel DLT'lerde, tüm doğrulayıcıların defterin bir kopyasını tutması ve blokların tamamının eşler arası ağ üzerinden dağıtılması gerekmektedir. Fetch.ai’nin DAG'lere dayalı Akıllı Defter’inin temel yeniliği, işlemlerin ağ üzerindeki en güçlü işlem doğrulayıcılarının hesaplama gücüyle orantılı olarak ölçeklendirilmesini sağlamak adına işlemlerin paralel olarak dağıtılmasına ve işlenmesine izin vermesidir.
Aynı zamanda Fetch.ai’nin Akıllı Defter teknolojisi, sistemdeki AEA'lar arasındaki etkileşimleri destekleyen, değerlendiren ve izleyen monitörlerdir. Bunu yapmak için Fetch.ai, İş İspatı (Proof of Work), Pay İspatı (Proof of Stake) ve DAG unsurlarını birleştiren “Faydalı İş İspatı (Useful Proof of Work)” mutabakatını kullanmaktadır. Fetch ekibi, bu fikir birliği mekanizmasının geleneksel PoW mekanizmasına göre çeşitli faydaları olduğuna inanmaktadır. Geleneksel PoW'da doğrulayıcılar her bloğu indirmeli ve sırayla zincire eklemelidir. Yoğun bir enerji ve zaman kaybına sebep olan PoW, bunun yanı sıra sistemin merkezileştirilmesine de yol açabilmektedir. DAG’nin entegre edildiği mutabakat sistemi, iki doğrulayıcı tarafından onaylandıktan sonra herhangi bir işlemi geçerli saymakta ve hesaplama kaynaklarını AI'yı eğitmek için dağıtmaktadır. Bu sayede, Faydalı İş İspatı mutabakatında daha az güce sahip doğrulayıcılar, düşük değerli işlemleri doğrulayarak yine de ödüller kazanabilmektedir. Bu, iyi ölçeklenen ve doğrulayıcıların ağda daha fazla yayılarak protokolün gelişimini teşvik eden verimli bir sistemdir. Fetch.ai’nin üç ana modelinin bir özeti, aşağıdaki şekilde anlatılmıştır.
Ayrıca, 31 Mart 2021 tarihinde Fetch.ai, MainNet 2.0 yükseltmesinin piyasaya sürdüğünü duyurmuştur. İşletmelerin ve bireylerin, Otonom Ekonomik Temsilcileri (AEA) dağıtmasına olanak tanıyan MainNet 2.0 sürümü, Fetch.ai’nin yapay zeka destekli bir blokzincir oluşturmaya yönelik bir sonraki adımı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sürüm, Fetch.ai’nin Akıllı Defteri (Smart Ledger), Açık Ekonomik Çerçevesi (OEF), Toplu Öğrenme sistemi ve FET tokeni dahil olmak üzere ekosistemin bileşenlerine yönelik önemli güncellemeleri içermektedir.
D. Fetch.ai Ekip ve Şirket
Fetch.ai, 2017 yılında Toby Simpson, Humayun Sheikh ve Thomas Hain tarafından kurulmuştur. Fetch.ai'nin şu anki CEO'su Humayun Sheikh, Baş İşletme Görevlisi (COO) Toby Simpson ve Güvenlik Bölümü Başkanı (CSO) ise Thomas Hain’dir.
Humayun Sheikh, dünyanın en zor oyunlarından biri olarak bilinen Go'nun dünya şampiyonunu yenen ünlü bir yapay zekayı yaratmayı başaran DeepMind şirketinin erken yatırımcılarından biridir. DeepMind, sonrasında Google tarafından satın alınmıştır. Neredeyse otuz yıllık bir yazılım deneyimi bulunan Toby Simpson ise DeepMind'in erken geliştiricilerinden biridir. Thomas Hain, Sheffield'da profesördür ve gelişmiş yapay zeka üzerine odaklanmış bir uzmandır. Hain’in projedeki görevi, gerçek dünya ile akademiyi birleştirerek yapay zekanın, modern topluma getirdiği fırsatlardan ilham almaktır.
Fetch.ai ekibi, deneyimli iş adamları, geliştiriciler, üniversite mezunları ve kripto yatırımcıları/meraklıları tarafından oluşmaktadır. Daha önce Oxford Üniversitesi, Amsterdam Üniversitesi, Birmingham Üniversitesi, Miami Üniversitesi, UCL, King's College London gibi önemli kurumlarda eğitim almanın yanı sıra Swiss National Bank, BBC, Sony, Citrix, Hitachi, Google gibi yerlerde iş deneyimi bulunan Fetch.ai çalışanlarının, platforma kattıkları güçlü yönleriyle birlikte benzersiz bir teknoloji ortaya çıkmıştır.
E. Fetch.ai Dijital Varlık Ekonomisi
Protokolün yönetim tokeni FET'in maksimum arzı 1.152.997.575 adet olmak üzere, bu yazının yazıldığı tarih (27 Mayıs 2021) itibariyle 746.113.681 adedi dolaşımda bulunmaktadır.
Bu tarihte 0,32 dolardan işlem gören FET tokeninin toplam arzı, %20’si kuruculara ve ekibe, %20’si protokolün gelişimi için projeye, %15’i madencilere verilecek ödüllere, %10’u ise danışmanlara ayrılan miktar olmak üzere dağıtılmıştır. ICO’su (Koinin İlk İhracı), özel token satışı ve tohum (seed) satışı için toplam arzın %17,6’sı ayrılmıştır. Toplam arzın %17,4’ü ise kullanıcıları protokol yönetimine katılmaya teşvik etmek amacıyla ayrılmıştır.
F. Fetch.ai İş Birlikleri
Yenilikçi otomotiv endüstrisi üyelerinden oluşan bir ekosistem koalisyonu olan Catena-X, Mayıs 2021 tarihinde sektördeki yeni veri paylaşım sınırlarını ilerletmek için Fetch.ai, Bosch ve BigchainDB ile iş birliği yaptığını duyurmuştur. Fetch.ai'nin dahil olduğu üyelerden her biri, genel olarak Catena-X tarafından geliştirilen bir konsepte dayalı olarak güvenli, şirketler arası ve standartlaştırılmış bilgi ve veri alışverişi için açık ve ölçeklenebilir bir ağ kurma fırsatı sunacaktır.
Şubat 2021’de Fetch.ai ile iş birliği duyuran Bosch, MainNet (Ana Ağ) 2.0’ın bir parçası olarak Fetch.ai ile birlikte çalıştığını ve test ağındaki temel özellikleri test edeceğini açıklamıştır. Bosch Research ve Fetch.ai'nin “Economy of Things (EoT)” mühendislik projesi, blokzincir gibi dağıtık defter teknolojilerini (DLT) kullanarak mevcut dijital ekosistemi değiştirmeyi hedeflemektedir.
Blokzincir çözümleri sunan Datarella şirketi, Ocak 2021 tarihinde tokenize edilmiş, erişilebilir ve merkeziyetsiz bir yapay öğrenme ağı inşa ederek, merkeziyetsiz ekonomiler ve akıllı altyapılar kurmayı amaçlayan yapay zeka platformu Fetch.ai ile Almanya’nın Münih kentinde otopark yönetimi odaklı akıllı şehir bölgeleme altyapıları için iş birliği kurduğunu açıklamıştır.
G. Fetch.ai Değerlendirme
Yapay zekayı sistemine entegre etmeye çalıştığı için iddialı blokzincir projelerinden biri olan Fetch.ai, çeşitli sektörlerdeki gerçek dünya sorunlarını çözebilecek bir beceri, bilgi ve endüstri deneyimine sahip olan sistemi sayesinde pazar potansiyeli açısından büyük bir avantajı elinde tutmaktadır.
Büyük bir teknolojinin, büyük olanaklar sağlayacağını söyleyen Fetch.ai ekibi, günümüzde insanların artık bir müşteriden çok ürün olarak görüldüğünü belirtmektedir. Bu nedenle, merkezi olmayan problemleri çözmek adına ML (Yapay Öğrenme) / AI (Yapay Zeka) çözümlerini kullanmakta, açık kaynaklı araçlarını, kullanıcıların ekosistem altyapısı oluşturmasına ve ticari modelleri dağıtmasına yardımcı olmak için tasarlamıştır.
Gerçek dünya çözümleri oluşturmaya güçlü bir şekilde odaklanan Fetch.ai, hem blokzincir hem de yapay zeka teknolojilerinin ön safında bulunmaktadır ve gelecekte de pazar potansiyelini artıracağı tahmin edilmektedir.
